همراهی خانواده در‌شب‌های امتحان

حمیرا نمی‌تواند تمرکز کند. او حس می‌کند وقت کم می‌آورد و معلم او را توبیخ می‌کند. بچه‌ها مسخره‌اش می‌کنند و والدینش از او نومید می‌شوند. او اضطراب دارد. شب امتحان است و انگار دل‌پیچه گرفته است. تند و تند به دستشویی می‌رود و صدای مادرش در می‌آید که: اگر سر وقت درس‌هایت را می‌خواندی حالا این‌طور دلشوره نداشتی.
کودکان زیادی با اضطراب امتحان درگیر هستند. امید توکلی، روانشناس و مشاور مدرسه اعتقاد دارد اضطراب شب امتحان چیزی نیست که واقعا شب امتحان پدید آمده باشد. این مساله در مدتی طولانی شکل می‌گیرد و گاهی حتی ریشه در شخصیت کودک دارد.
 این مشاور تحصیلی اعتقاد دارد سن، جنس، توقعات والدین و خانواده و دوستان و آنچه کودک مطالعه می‌کند، می‌تواند با اضطراب امتحان ارتباط داشته باشد.
توکلی اعتقاد دارد: کسانی که دچار اضطراب امتحان می‌شوند، اغلب کمال‌طلب هستند و فکر می‌کنند هیچ وقت دانسته‌هایشان کافی نیست. آنان بر اثر عوامل گوناگون دچار وسواس فکری و عملی می‌شوند و گاهی نسبت به خود دیدگاهی منفی دارند و فکر می‌کنند باید بهتر از این‌که هستند، باشند.
 این کودکان اعتماد به نفس کمی دارند و فکر می‌کنند هرگز موفق نمی‌شوند و حتی گاهی فکر می‌کنند دیگران از آنها بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند و تصور بسیار حیاتی بودن موفقیت در آزمون برای رقابت و جلب توجه، آنان را به اضطراب می‌افکند.

حمیرا نمی‌تواند تمرکز کند. او حس می‌کند وقت کم می‌آورد و معلم او را توبیخ می‌کند. بچه‌ها مسخره‌اش می‌کنند و والدینش از او نومید می‌شوند. او اضطراب دارد. شب امتحان است و انگار دل‌پیچه گرفته است. تند و تند به دستشویی می‌رود و صدای مادرش در می‌آید که: اگر سر وقت درس‌هایت را می‌خواندی حالا این‌طور دلشوره نداشتی.
کودکان زیادی با اضطراب امتحان درگیر هستند. امید توکلی، روانشناس و مشاور مدرسه اعتقاد دارد اضطراب شب امتحان چیزی نیست که واقعا شب امتحان پدید آمده باشد. این مساله در مدتی طولانی شکل می‌گیرد و گاهی حتی ریشه در شخصیت کودک دارد.
 این مشاور تحصیلی اعتقاد دارد سن، جنس، توقعات والدین و خانواده و دوستان و آنچه کودک مطالعه می‌کند، می‌تواند با اضطراب امتحان ارتباط داشته باشد.
توکلی اعتقاد دارد: کسانی که دچار اضطراب امتحان می‌شوند، اغلب کمال‌طلب هستند و فکر می‌کنند هیچ وقت دانسته‌هایشان کافی نیست. آنان بر اثر عوامل گوناگون دچار وسواس فکری و عملی می‌شوند و گاهی نسبت به خود دیدگاهی منفی دارند و فکر می‌کنند باید بهتر از این‌که هستند، باشند.
 این کودکان اعتماد به نفس کمی دارند و فکر می‌کنند هرگز موفق نمی‌شوند و حتی گاهی فکر می‌کنند دیگران از آنها بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند و تصور بسیار حیاتی بودن موفقیت در آزمون برای رقابت و جلب توجه، آنان را به اضطراب می‌افکند.
 سیما شهابی، مادر یک کودک ۹ ساله است. او می‌گوید: کودکم مدام نق می‌زند که آنچه معلم می‌خواهد فراتر از توان اوست. او پیش از هر امتحان نکاتی از بی‌عدالتی معلم و سختی دروس می‌گوید که کسی از او توقع نداشته باشد ۲۰ بگیرد. اما خود او این توقع را دارد و همین او را دچار نگرانی می‌کند.
 اضطراب امتحان تا حدود زیادی با افکار منفی و ارزیابی‌های بدبینانه از امتحان ارتباط دارد.
این مشکل در میان فرزندان پیش‌دانشگاهی شما ممکن است بروز کند. سهیل ناصری، دانش‌آموز ۱۷ ساله می‌گوید: ‌همه فکر می‌کنند کنکور سد بزرگی است. در تصحیح سوال و جواب‌ها اشتباه رایانه‌ای امکان‌پذیر است و عبور از سد کنکور کار دشواری است. این تصور باعث نگرانی تعداد زیادی از داوطلبان کنکور می‌شود. خود من را هم خیلی‌وقت‌ها با شک و تردید در نحوه برگزاری و ارزیابی پاسخ‌ها روبه‌رو می‌کند.
 توکلی، مشاور تحصیلی عادت‌های بد مطالعه و نداشتن تمرکز حین مطالعه را یکی دیگر از دلایل اضطراب می‌داند. خصوصا اگر با مطالعه و مرور نا‌کافی درس‌ها در فاصله‌ای نزدیک به امتحان توام باشد. روان‌شناسان اعتقاد دارند، اضطراب امتحان یک ویژگی و خصیصه شخصیتی است که از ساختار شخصیتی و شناختی فرد نشأت می‌گیرد. درونگرایی با اضطراب رابطه مثبتی دارد و دانش‌آموزان درونگرا این حس ناخوشایند را بیشتر تجربه می‌کنند.
 اما این دلیل نمی‌شود که نقش خانواده را در ایجاد این اضطراب نادیده بگیریم.
سهیلا می‌گوید: خانواده‌ام، برادرم را با هوش و زرنگ می‌دانند که هیچ احتیاجی به درس خواندن زیادی ندارد. او براحتی می‌تواند امتحاناتش را پشت سر بگذارد. البته به نظر من اینها فقط تصور است.
من همیشه با او مقایسه می‌شوم، گرچه در برخی دروس خیلی بهتر از او هستم، والدینم انتظار دارند در ریاضیات و درس‌هایی مثل فیزیک و شیمی به خوبی او باشم. اما از او انتظار ندارند در نقاشی و ادبیات مثل من باشد.
آنها مدام به من می‌گویند، اگر خوب درس نخوانی به هیچ جا نمی‌رسی. من ناچارم برای برآوردن انتظارات آنان و رقابتی کشنده با برادرم همیشه در تلاش باشم.
انتظارات بیش از حد و حساسیت والدین به نتایج امتحان فرزندانشان، می‌تواند اضطراب امتحان را در دانش‌آموزان افزایش دهد. سطح انتظارات و توقعات والدین و معلمان چنانچه با توانایی و امکانات دانشجویان و دانش‌آموزان متناسب نباشد و انتظاراتی نابجا و غیرمنطقی از آنان داشته باشند، باعث افزایش اضطراب امتحان می‌شود.نتایج یک پژوهش که از سوی پژوهشگاه جهاددانشگاهی صورت گرفته، نشان می‌دهد، هرچه نوجوانان از نفوذ خانواده خود فاصله گرفته و تمایزیافتگی بیشتری داشته باشند، میزان اضطراب امتحان آنها کمتر خواهد بود.
 در همین پژوهش، محققان دریافتند میانگین اضطراب امتحان هنگامی که والدین واکنش تند و شدید نشان می‌دادند، نسبت به سایر موارد به نحو قابل توجهی بالاتر بود و کمترین اضطراب امتحان در واکنش تشویقی والدین مشاهده شد. این امر از پیش قابل انتظار بود، چنانچه رابطه والدین با نوجوانان، رابطه حمایت کننده باشد و به آنها اجازه اشتباه کردن و یادگیری از اشتباهات را بدهد، رابطه مناسب به شمار می‌رود که باعث تکامل فرد می‌شود.اما ماجرا با خانواده‌ها پایان نمی‌یابد. خوب است بدانید محیط درسی و تحصیلی نیز در این رابطه عامل مهمی به شمار می‌رود.
 اگر دانشجویی با اطمینان خاطر و راحتی فکر در جلسه امتحان با فضایی مناسب حاضر شود، شانس موفقیت او در امتحان بیشتر است تا آن‌که با ترس و بی‌اعتمادی نسبت به محیط کلاس و استاد در جلسه امتحان شرکت کند. روش‌های خشک تدریس، وضعیت نامناسب کلاس و … از جمله مسائلی هستند که می‌توانند بر عملکرد تحصیلی و اضطراب امتحان تأثیر منفی بگذارند.
 تحقیقات نشان می‌دهد ازدحام و شلوغی کلاس نیز می‌تواند بر بار اضطراب دانش‌آموز بیفزاید. واکنش تند و شدید مدرسه نسبت به افت و عملکرد تحصیلی نیز می‌تواند نتایج معکوسی به بارآورد.
به نظر می‌رسد آرامش روحی روانی در خانواده و مدرسه، می‌تواند کودک را به سطحی منطقی از رقابت و تلاش برساند، بی‌این‌که اضطراب امتحان را به او تحمیل کند. البته به شرطی که برنامه‌ریزی درسی درستی پیش گرفته باشد.