سیروس مقدم: آدم سیاسی نیستم

کارگردان سریال “چک برگشتی” تاکید کرد او همچنان فیلمساز اجتماعی است و قصد نداشته فیلم سیاسی بسازد اما داغ نگه داشتن تنور انتخابات مجلس یکی از اهداف ساخت این مجموعه به شمار می رود.

“چک برگشتی” آخرین ساخته سیروس مقدم، ایام عید روی آنتن شبکه اول رفت و طبق تماس های مردمی احتمال عنوان پرمخاطب ترین اثر نوروزی را هم از آن خود خواهد کرد. با این حال گرچه در این اثر نیز کارگردانی همیشگی سیروس مقدم را می بینیم اما فیلمنامه به قوام سریال نوروزی سال ۹۰ مقدم یعنی “پایتخت” نیست. نکته دیگر اینکه این سریال ساز پیشکسوت این بار علاوه بر مسائل اجتماعی به سیاست نیز ورود پیدا کرده است.

بخش اول گفتگوی ما با کارگردان “چک برگشتی” را بخوانید:

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و هنر: شما به عنوان یک فیلمساز اجتماعی شناخته شده اید و احساس می کنم پیش از این هیچ وقت به این شکل مستقیم که در “چک برگشتی” دیدیم، به سیاست نپرداخته بودید. افزودن رویکرد سیاسی به رویکرد اجتماعی همیشگی تان چطور شکل گرفت؟

سیروس مقدم، کارگردان: من آدم سیاسی نیستم و قصدم از ساخت این سریال خلق اثری سیاسی نبوده. این نیت نه در طرح اولیه وجود داشته، نه در ذهن سفارش دهنده و خود ما. ما با یک قصه اجتماعی به اسم مهریه و چک برگشتی سر و کار داشتیم اما دنبال این بودیم که لطیف شرخر ما در کنار قطب دیگری که موقعیت شکننده ای دارد قرار بگیرد و به ایجاد فضای کمدی منجر شود.

یک طرف قصه ما به آدمی اختصاص پیدا کرده که نامزد انتخابات مجلس است و برایش اتفاقاتی رخ می دهد. نه اینکه بخواهیم از طریق بحث انتخابات، مجلس و نگاه سیاسی یک سریال را بسازیم. به همین دلیل “چک برگشتی” در ادامه ساخت سریال های اجتماعی خانوادگی اخلاقی من است و به عنوان یک کار سیاسی به آن نگاه نمی کنم.

*البته این شخصیت استاد دانشگاه است و هنوز وارد مجلس نشده. اشاره من به نقدهای دیگری نیز بود که در سریال طرح می شوند. مثل گرانی اجناس یا بالا رفتن بی رویه قیمت سکه و طلا که بیشتر اقتصادی و سیاسی است.

مقدم:همه این ها موضوعات اجتماعی است و ربطی به سیاست ندارد. ما آنقدر قصه مان را به روز نگه داشتیم که یادم می آید اواسط اسفند ماه با تصویب قانون زندانی نداشتن مهریه بیشتر از ۱۱۰ سکه این موضوع را در سریال وارد کردیم. چرا که این ها موضوعاتی اجتماعی و خانوادگی است و من از همین بُعد به مسائل نگاه کردم. همانطور که در “تا ثریا” ربا را مطرح کردم. هدفم نیز طرح مباحث سیاسی نیست. چرا که اصلا از سیاست چیزی سر در نمی آورم.

*بعد از اتفاقاتی که برای “تا ثریا” افتاد، چطور برای ساخت یک اثر تازه برای تلویزیون انگیزه پیدا کردید؟

مقدم: “تا ثریا” انگیزه های مرا نگرفت. بلکه انگیزه هایم را مضاعف کرد. به این علت که احساس کردم هر وقت مسائل اجتماعی درست مطرح شوند، فضای بحث، چالش، گفتگو و نقد را وارد جامعه کرده ایم. این سریال باعث شد ما شب ها میزگردها و برنامه هایی ببینیم که انسان ها از طبقات مختلف، روحانیون محترم، اهالی فن و دیگران می آیند و درباره مال حرام، پول شبهه دار، اقتصاد بیمارگونه، بانکداری و… برای اولین بار بحث می کنند.

بنابراین احساس کردم به وظیفه ام به درستی عمل کرده ام و همین باعث شد که فکر کنم مسیری که می روم غلط نیست. بعد از آن پیشنهاد نظرسنجی در یک برنامه زنده را دادم. چرا که می طلبید که آدم ریسک کند و در برنامه زنده سریالش را به نظرخواهی بگذارد. آنجا ۹۲ درصد از ۶۰۰، ۷۰۰ هزار نفری که در برنامه شرکت کردند از سریال و پیام آن راضی بودند. به همین خاطر در کار بعدی ام “چک برگشتی” در طرح مسائل یک قدم جلوتر رفتم.

شهید مطهری خاطره جالبی دارد که همیشه در خاطرم هست. می گوید وقتی قطار ایستاده کسی با آن کاری ندارد بچه ها به مدرسه می روند و مردم زندگی معمولی شان را پشت سر می گذرانند. اما وقتی همان قطار حرکتش را آغاز می کند، بچه های بازیگوش با سنگ به آن می زنند، سرو صدا می کنند، بوق می زنند و مسافران به التهاب می افتند.

این نشان می دهد که ما تا زمانی که دیکته ای ننوشتیم غلطی هم نداریم اما وقتی دیکته مان را نوشتیم و قطار راه افتاد خود به خود این امر به ایجاد فضای بحث، چالش، گفتگو و حرکت منجر می شود. من این حرکت را دوست دارم و دلم نمی خواهد سریال بی بو و خاصیتی بسازم که هیچ کس از آن خبردار نشود، هیچ چیزی را به نقد نکشد و خود من هم به نقد کشیده نشوم.

“تا ثریا” همانطوری که بسیاری از مسائل را به نقد کشید خودش نیز به عنوان یک سریال قابل نقد و نقدهایی به آن وارد است. حتما کم و کاستی هایی داشته که من سعی کرده ام در “چک برگشتی” دچار آن لغزش ها و اشتباهات نشوم.

* نگران نبودید “چک برگشتی” هم مثل “تا ثریا” دچار ممیزی ها و حذف های بسیار شود؟ به ویژه که این بار روی موضوعات حساس تری دست گذاشته بودید؟

مقدم: سیروس مقدم و همه سریال سازان بعید به نظر می رسد مخفیانه طرحی را بیاورند، بنویسند، مخفیانه بسازند و یواشکی در ساعاتی که دوستان پخش خوابند از آنتن پخشش کنند! محال ممکن است چنین اتفاقی بیفتد! مراحل ساخت یک سریال تا روی آنتن رفتنش پروسه سخت و طولانی است؛ ابتدا طرح ارائه شده در شوراهای مختلف ارزیابی و بعد از آن به سینابس و فیلمنامه تبدیل می شود.

بعد از آن باید نقاط ضعف و قوت این فیلمنامه در شوراهای مختلف دیگری بررسی شود تا سرانجام به مرحله ساخت برسد. در این زمان مدیران گروه ها و شبکه ها و ناظران کیفی در کنار کار و نویسنده ها هستند تا سریال به سلامت روی آنتن برود. به همین خاطر همه دوستان در معرض چگونگی ساخت “چک برگشتی” از طرح اولیه تا زمان پخش بودند.

مدیر شبکه حضور مستقیم داشت، معاون سیما در جریان قرار می گرفت و حتی ریاست سازمان هم از طرح سریال ها مطلع هستند. به همین خاطر اگر چیزی ساخته می شود، روی آنتن می رود و بعد از آن دچار تغییر و تحولات می شود مسئولیت آن با سازنده نیست چرا که سازنده تمام مراحلی که گفتم را طی کرده است.

مسائل اجتماعی، مسائل مدیریتی سازمان و مسائل مهم دیگری هستند که ممکن است طرح موضوعی را اکنون بلامانع بداند اما ۶ ماه بعد همان موضوع در جامعه حساسیت برانگیز باشد. بنابراین طبیعی است کار دچار دخل و تصرفاتی شود و بعد روی آنتن برود.

قبول کنید مسئولیت چنین ماجرایی با نویسنده ها و بنده نیست و به سیستم پخش جامعه ما و مهم و غیرمهم شدن مسائل برمی گردد. شاید اگر “چک برگشتی” ۶ ماه دیگر ساخته می شد مدیران سازمان به عدم پخش آن تصمیم می گرفتند. چرا که انتخابات از شدت افتاده بود اما چون اکنون در گرماگرم انتخابات هستیم و قرار بر این است که همه تنور انتخابات را گرم نگه داریم و مرحله اول به مرحله دوم داغ بماند، سعی کردیم فضای شادابی به مردم منتقل شود و مردم با انگیزه های خوب در دور دوم شرکت کنند.

از همه این ها مهم تر خواستیم با زاویه نقادانه به مردم بگوییم طرح موضوعاتی مثل چک برگشتی از نظر سازمان صداوسیما قابل بحث و گفتگو است و حتی می شود یک نامزد مجلس را به نقد کشید، مشکلات و معضلاتش را دید، ایمانش را دید و این ها اول به سیاست های سازمان برمی گردد و بعد اوضاع جامعه در شرایطی که قرار است سریال روی آنتن برود.