با عوامل سریال تلویزیونی «شهر دقیانوس»

حفظ میراث فرهنگی وظیفه ماست
پس از پایان ماه مبارک رمضان، شبکه یک سیما مجموعه‌های مختلفی را برای پخش آماده داشت و در این رقابت، سریال «شهر دقیانوس» به کارگردانی مهرداد خوشبخت و تهیه‌کنندگی ناصر عنصری، گوی سبقت را از دیگر مجموعه‌ها ربود. شهر دقیانوس به قلم محمدرضا هاشمیان و براساس طرحی از بیژن میرباقری به نگارش درآمده است اول قرار بود میرباقری کارگردان شهر دقیانوس باشد که درنهایت مهرداد خوشبخت جایگزین وی شد.
در این مجموعه که درباره حفظ میراث فرهنگی و مقابله با قاچاق اشیای عتیقه است، سام درخشانی، عاطفه نوری، کامران تفتی، نگار فروزنده، محمد صادقی، ناصر فخری، ساغر عزیزی، محمد ربانی‌پور، مژگان ترانه، کرامت رودساز، محمود پاک‌نیت، سیاوش طهمورث، محمد مطیع، انوشیروان ارجمند، حسن جوهرچی و… ایفای نقش می‌کنند.
نگاه ملی در شهر دقیانوس
ناصر عنصری ابتدا تهیه‌کنندگی را از تلویزیون شروع کرده و بعد به سینما رفته است. وی می‌گوید: سال‌ها پیش در پاکستان زندگی می‌کردم و حدود ۱۰ مستند درباره وضعیت زبان فارسی در این کشور ساختم. علاقه زیادی به مستندسازی دارم و پس از تهیه‌کنندگی فیلم‌های یک تکه نان و اقلیما، به عنوان اولین تجربه سریال‌سازی، پروژه شهر دقیانوس را به عهده گرفتم.عنصری در پاسخ به این پرسش که چرا به عنوان اولین تجربه تلویزیونی خود شهر دقیانوس را انتخاب کرده است، می‌گوید:

حفظ میراث فرهنگی وظیفه ماست
پس از پایان ماه مبارک رمضان، شبکه یک سیما مجموعه‌های مختلفی را برای پخش آماده داشت و در این رقابت، سریال «شهر دقیانوس» به کارگردانی مهرداد خوشبخت و تهیه‌کنندگی ناصر عنصری، گوی سبقت را از دیگر مجموعه‌ها ربود. شهر دقیانوس به قلم محمدرضا هاشمیان و براساس طرحی از بیژن میرباقری به نگارش درآمده است اول قرار بود میرباقری کارگردان شهر دقیانوس باشد که درنهایت مهرداد خوشبخت جایگزین وی شد.
در این مجموعه که درباره حفظ میراث فرهنگی و مقابله با قاچاق اشیای عتیقه است، سام درخشانی، عاطفه نوری، کامران تفتی، نگار فروزنده، محمد صادقی، ناصر فخری، ساغر عزیزی، محمد ربانی‌پور، مژگان ترانه، کرامت رودساز، محمود پاک‌نیت، سیاوش طهمورث، محمد مطیع، انوشیروان ارجمند، حسن جوهرچی و… ایفای نقش می‌کنند.
نگاه ملی در شهر دقیانوس
ناصر عنصری ابتدا تهیه‌کنندگی را از تلویزیون شروع کرده و بعد به سینما رفته است. وی می‌گوید: سال‌ها پیش در پاکستان زندگی می‌کردم و حدود ۱۰ مستند درباره وضعیت زبان فارسی در این کشور ساختم. علاقه زیادی به مستندسازی دارم و پس از تهیه‌کنندگی فیلم‌های یک تکه نان و اقلیما، به عنوان اولین تجربه سریال‌سازی، پروژه شهر دقیانوس را به عهده گرفتم.عنصری در پاسخ به این پرسش که چرا به عنوان اولین تجربه تلویزیونی خود شهر دقیانوس را انتخاب کرده است، می‌گوید: ریشه این اتفاق به سال‌ها قبل برمی‌گردد. آن زمان من مسوولیت‌های زیادی در شبکه شهرستان‌ها داشتم و همیشه دوست داشتم زندگی در شهرستان‌ها را در قالب کارهای نمایشی به مردم عرضه کنم. چون مردم شهرستان‌های ما بسیار از نظر رسانه مهجور هستند و طی این سال‌ها توجه چندانی به فضاهای جغرافیایی شهرهای ایران نشده است. بنابر این می‌خواستم به شکلی این اتفاق بیفتد و مخاطبان تهرانی تا حدودی با فضاهای غیر تهران هم آشنا شوند. همان موقع‌ بود که بیژن میرباقری طرح این سریال را به من پیشنهاد کرد و از آنجا که جغرافیا جزء تفکیک‌ناپذیر طرح این مجموعه بود، راغب شدم تولید آن را به عهده بگیرم. خوشبختانه قصه بسیار محکم بود و براحتی طرح آن به تصویب رسید. سال ۸۷ نگارش کار آغاز شد، اما تولیدش به تاخیر افتاد چون مجموعه‌هایی اینچنینی علاوه بر مشکلات معمول،مسائل خاصی هم دارند که فقط توسط مسوولان مربوط باید حل و فصل شوند. طی این مدت هم کسی از ما نپرسید چگونه با این مشکلات دست و پنجه نرم کردیم. امیدوارم مسوولان ما سعه‌صدر داشته باشند و به این قضایا توجه کنند. ما در شهر دقیانوس خواستیم حرف‌های خاصی بزنیم و با یک نگاه ملی و در جهت روشنفکری به یک قضیه خاص نگاه کردیم. ما می‌خواستیم مردم را متوجه مسائلی کنیم که اطرافشان جریان دارد.
روایت یک مستند واقعی
مهرداد خوشبخت، متولد آبادان و دانش آموخته انجمن سینمای جوان سال‌هاست در عرصه ساخت تله فیلم و مجموعه‌های تلویزیونی فعالیت می‌کند. خوشبخت با ساخت فیلم‌هایی همچون صدای پای من، جای او دیگر خالی نیست، فعالیت حرفه‌ای خود را آغاز کرد و بعدها تله فیلم‌های پرواز، سفر آخر، پل، پیگرد و سریال ۵ قسمتی گروه ویژه را برای شبکه ۲ سیما ساخت.
وی در ارتباط با این‌که چه شد کارگردانی شهر دقیانوس را به عهده گرفت، می‌گوید: ساخت این سریال برایم تجربه خوبی بود. سال ۸۰ در شهر جیرفت سیل بزرگی آمد و بخشی از ۲ قبرستان قدیمی را به طور کامل شست. همان موقع به دلیل خشکسالی در جیرفت تعداد زیادی عتیقه و زیر خاکی روی خاک آمده و عده‌ای شروع به جمع‌آوری وفروختن عتیقه‌ها کردند و این بستر خوبی فراهم آورد تا طبق مستندات و وقایع تاریخی که در این شهر اتفاق افتاده بود، مجموعه‌ای تهیه شود.
واقعیتی که در داستان حاکم بود ناخودآگاه همه چیز را تحت تاثیر قرار می‌داد تا علاوه بر قصه، شخصیت‌ها و دیالوگ‌ها هم برای مخاطب باور پذیرباشند. ما حتی برای خلق شخصیت‌ها در طول داستان سعی کردیم همه را در یک گام و مسیر نشان دهیم و تقریبا هیچ دو‌دستگی میان آنها که بتوان شخصیت‌هایی را مثبت یا منفی نامید، دیده نمی‌شود.
سریال علاوه بر پرداختن به زندگی جوانان که از اول تا آخر سریال حضوری مداوم دارند، زندگی اقشار مختلف را در سنین مختلف به چالش می‌کشد. ما حتی به زندگی‌ مردم کرمان هم نگاه کردیم اما قصد نداشتیم به تک تک زندگی شخصیت‌های فرعی بپردازیم. ما باتوجه به این‌که خارج از کشور هم فیلمبرداری داشتیم، پروژه را شروع کردیم و شرایط را برای ادامه کار باید مساعد می‌کردیم و یکی از مشکلات کمبود بودجه بود.
محسن جیرفتی مثل همه آدم‌های اطراف ماست
کامران تفتی نقش محسن را به عهده دارد. او که برای اولین بار در سریال ولایت عشق به کارگردانی مهدی فخیم زاده ایفای نقش کرد و سریال‌هایی چون بی صدافریاد کن،حس سوم و خواب و بیدار از همین کارگردان از دیگر فعالیت‌های بازیگری او در این سال‌هاست. کامران تفتی بازیگری است که به خاطر جدیت و خشونت پنهانی در چهره و لحن صدایش معمولا نقش‌های منفی را بازی می‌کند؛ نقش‌هایی که به گفته خود او در یک دسته بندی مجزا و تفکیک شده قرار نمی‌گیرند و خیلی هم سیاه نیستند. کامران تفتی درارتباط با نخستین تجربه همکاری خود با مهرداد خوشبخت می‌گوید: تاکید اساسی کارگردان بر این بود که نقش را زندگی کنیم. محسن جیرفتی شبیه خیلی از آدم‌هایی است که اطراف خود می‌بینیم.شخصیتی که به عقیده من می‌تواند ما به ازاهای بسیاری داشته باشد. محسن، جوانی است که گاهی بشدت خودخواه و گاهی هم فرصت طلب می‌شود. خیلی جاها به دنبال بازکردن عقده‌های دست نیافتنی زندگیش است و در پی جبران کمبودهای زندگیش. تفتی محسن را بیشتر از این‌که منفی بداند یک شخصیت خاکستری می‌شناسد و نمی‌شود او را به قومیت خاصی تعمیم داد. وی در ادامه می‌گوید: هنگام بازی در نقش‌هایم معمولا زیاد فکر می‌کنم. یک بازیگر خوب باید بتواند نقش را به جنس خود درآورد. یک نقش خوب برگرفته از شخصیت‌های تخیلی آدم‌ها از همه قاره‌هاست، چرا که اگر قرار باشد بازیگری فقط به یک فکر خاص مختص باشد دیگر بازیگر نیست. آدم‌ها در برهه‌های مختلف از زندگیشان دچار تغییراتی می‌شوند که گاهی خودشان هم از آن بی‌اطلاعند. محسن جیرفتی از آن نقش‌هایی است که همه وجوه شخصیتی‌اش به مخاطب عرضه شده است.
مشابهت کارگردانی و آهنگسازی
ساخت موسیقی شهر دقیانوس به عهده آرمان موسی‌پور است. وی ۱۵ سال است که در سینما و تلویزیون فعالیت دارد. او در ارتباط با نوع موسیقی خاص این مجموعه می‌گوید: معمولا تصاویر المان‌های خاصی در ساخت موسیقی به من می‌دهند. شهر دقیانوس یک ویژگی متمایز داشت. این‌که سریال دو بافت شهری و بدوی داشت که ما را ملزم می‌کرد از دو سری خاص آلات موسیقی استفاده کنیم. خود ملیت شهر جیرفت، موسیقی خاص و متمایزی ندارد و ما هم از دو نوع موسیقی تلفیقی جنوبی و جنوب شرقی کشور استفاده کردیم. تا قسمت دهم این مجموعه، موسیقی غیرشهری ما جنوبی است و کم‌کم به عربی نزدیک می‌شود. این نوعی آهنگسازی تلفیقی میان موسیقی راک و محلی کشور خودمان به شمار می‌آید.
موسی‌پور در ادامه می‌گوید: آهنگسازی فیلم یک جور کارگردانی است و ما می‌توانیم یا با یک پیشفرض جلو برویم یا پیشروی ما همگام با تصاویر باشد. آهنگسازی شهر دقیانوس همگام با تصاویر پیش می‌رود. یک نوع موسیقی موقعیت که خیلی از نوع شخصیت‌پردازی نیست؛ چرا که نوع قصه اجازه نمی‌داد با نوع موسیقی به کار برده شده مانور شخصیتی داد. قرار بود برای تیتراژ پایانی مجموعه هم ترانه‌ای داشته باشیم که به صلاحدید گروه این اتفاق نیفتاد.
تعامل رنگ و نور و تصویر
نام سیروس عبدلی را سال‌هاست در سمت مدیر تصویربرداری مجموعه‌های مختلف می‌بینیم. وی از سال ۶۹ در تلویزیون فعالیت می‌کند و سریال‌هایی چون آتش و شبنم، سفر سبز، پرده عشق، ساعت شنی، حلقه سبز و مرگ تدریجی یک رویا در کارنامه او طی این سال‌ها به چشم می‌خورد. او در ۳ تله‌فیلم دیگر با مهرداد خوشبخت همکاری داشته و به گفته خودش کاملا سلیقه این کارگردان را می‌شناسد. سیروس عبدلی معتقد است تصویربرداری سریال شهر دقیانوس تا حد زیادی از کارهای دیگر او متفاوت بوده است. وی می‌گوید: این سریال یک درگیری خانوادگی را در جنوب کشور روایت می‌کند و باید رنگ و نورگرم خاصی متناسب با این شهر سوخته گرفته می‌شد. این اتفاق زوایای خاصی را نیز می‌طلبید. سعی کردیم بیشتر از رنگ‌های گرم در این مجموعه استفاده کنیم و به نوعی تعامل سه‌جانبه رنگ، نور و تصویر داشته باشیم. یکی از تفاوت‌های اساسی شهر دقیانوس با دیگر مجموعه‌ها این بود که مثل خیلی از سریال‌هایی که امروزه ساخته می‌شوند در یک فضای آپارتمانی محدود نمی‌شد و بیننده همراه با این مجموعه پلان‌هایی را می‌بیند که تاکنون ندیده است. در عین حال ما محدودیت‌های زیادی هم داشتیم. به هرحال جیرفت امکانات محدودی در اختیار ما می‌گذاشت و برای تهیه خیلی از تجهیزات حرکتی و تصویری با محدودیت مواجه می‌شدیم. یکی از نکات مثبت کار در شهرستان بخصوص برای گروه تصویربرداری آب و هوای سالم آنجاست و تصاویر گرفته شده برخلاف تهران که همیشه دود و غبار دارد بسیار سالم و پاک است. وی در خاتمه یادآور می‌شود یکی از ویژگی‌های خوب شهر دقیانوس این بود که کارگردان سابقه طولانی در تدوین داشته و به قولی تصاویر را بخوبی پیوند داده است.به گفته سیروس عبدلی شهردقیانوس را می‌توان یک وسترن ایرانی دانست.
عموطاهر، نماینده مثبت‌اندیشی
هنوز خیلی از زمان پخش مجموعه نابرده رنج نمی‌گذرد و بیننده پروپاقرص تلویزیون، منوچهر نابرده‌رنج را با بازی سیاوش طهمورث به یاد دارد. طهمورث طی سال‌های حضور خود در عرصه بازیگری بیشتر از آنچه در نقش‌های مثبت ایفای نقش کند عهده‌دار نقش‌های منفی بوده و این دقیقا همان چیزی است که این بازیگر پیشکسوت سینما و تلویزیون بشدت به آن واکنش نشان می‌دهد. سیاوش طهمورث معتقد است همه آدم‌های روی کره زمین خصوصیات مثبت و منفی را با هم دارند و از نظر او چیزی با عنوان نقش مثبت و منفی به معنای خاص وجود ندارد. وی می‌گوید: در یک کلیت، منفی و مثبت بودن شخصیت به مقطع تاریخی بستگی دارد. ممکن است در یک مقطع زمانی خاص یک نقش سیاه به نظر برسد، ولی همان برهه از زمان ودر جامعه‌ای دیگر همان نقش برخلاف این تصور ‌شود. باید به دیدگاه‌های جامعه خودمان نگاه کنیم و این وظیفه من بازیگر است که با ایفای نقشم، آدم‌های ما به ازای آن نقش را در جامعه زنده کنم.
او درباره نقش عموطاهر می‌گوید: این شخصیت نماینده سلامت و روشنی است و به نوعی مثبت اندیشی شهر جیرفت توسط عموطاهر روایت می‌شود. وقتی عده‌ای کمر به چپاول شهر جیرفت بسته بودند آدم‌هایی مثل عموطاهر کم نبودند که مردانه ایستادند و از میراث فرهنگی شهر و مملکت خود دفاع کردند.
در مجموعه شهر دقیانوس، سیاوش طهمورث و کامران تفتی با لهجه کرمانی صحبت می‌کنند. با این‌که قرار نبوده تاکید ویژه‌ای روی لهجه بازیگران باشد، ولی در ارتباط با لهجه گویا چند مشاور در کار حضور داشتند تا روی گویش بازیگران کار شود.
داوود معدنی، یکی از سخت‌ترین سمت‌های مجموعه شهر دقیانوس را دارد. وی ۱۳ سال است که سمت مدیریت تولید را در مجموعه‌های تلویزیونی به عهده دارد.وی در ارتباط با روند تولید مجموعه می‌گوید: تولید اولیه این سریال به سال ۸۷ باز می گردد.اولین صحنه‌هایی که از این سریال به تصویر کشیده شد در جیرفت بود و پس از حدود یک سال که در کار وقفه به وجود آمد، مجدد تصویربرداری آغاز شد. اواخر سال ۸۹ بود که صحنه‌های مربوط به تهران را گرفتیم و سرانجام اوایل سال ۹۰ برای ضبط تصاویر خارج از کشور راهی دبی شدیم. معدنی می‌گوید: قصه سختی را برای این مجموعه انتخاب کرده و معتقد بودیم باید بیشتر از اینها به داستان میراث فرهنگی پرداخته شود. شهر دقیانوس مثل مضمون خیلی از سریال‌های دیگر داستان عشق و عاشقی نبود. هدف همه گروه برای ساخت شهر دقیانوس این بود که به آدم‌های اطرافمان نشان دهیم داستان عتیقه و صحبت‌هایی که همیشه از گوشه و کنار به آن اشاره می‌شود چیست و از کجا آمده است. شرایط کار در جیرفت چندان هم ساده نبود. تنها جایی که برای اقامت گروه پرجمعیت ما وجود داشت مسافرخانه‌ای بود که خیلی هم جای مناسبی نبود. تصویربرداری این مجموعه به دلیل لوکیشن‌های زیادش، بیش از زمان برنامه ریزی شده طول کشید و در چند مرحله با وقفه‌های طولانی ضبط شد. تهران، جیرفت، بندرعباس، کیش و دبی از مکان‌هایی بودند که گروه آنجا حضور داشت.
نقشی متفاوت برای نگین
عاطفه نوری، بازیگری گزیده کار است و طی این سال‌ها نشان داده توانایی خاصی برای ایفای نقش‌هایی که به عهده می‌گیرد، دارد. او که برای نخستین بار در سریال دوران سرکشی به کارگردانی کمال تبریزی ایفای نقش کرده بود هنوز هم خصلت سرکشی و جسارت را در نقش‌هایش دارد.
وی در مجموعه شهر دقیانوس نقش یک کارشناس میراث فرهنگی را به نام نگین صمدی بازی می‌کند؛ نقشی که خیلی جسارت نقش‌های سابقش را ندارد وبه قول خودش دستش را باز گذاشته تا بتواند متفاوت تر از همیشه حضور یابد.
نگین دختری است با اعتماد به نفس فراوان که باستان شناسی خوانده و قصد دارد به ماجرای سرقت اشیای باستانی با دید خود نگاه کند، قرار گرفتن این شخصیت در مقابل محسن جیرفتی به‌گونه‌ای نیست که داستان رنگی عاشقانه به خود می‌گیرد. داستان در قسمت‌هایی، فضایی معمایی و پیچیده دارد تا رمز و رازی را مطرح کند.
آدم‌های واقعی
 ندا میقانی، همسر افشین نخعی بازیگر در پروژه شهر دقیانوس در سمت طراح چهره‌پردازی حضور دارد. وی می‌گوید: یکی از نکات قابل تامل و مثبت سریال، انتخاب خوب و مناسب همه بازیگران بود و گروه چهره‌پردازی را خیلی مجبور نمی‌کرد با اجرای گریم خاص روی صورت بازیگر بخواهد نقش را به بازیگر تحمیل کند. خودم همیشه سعی دارم نوع گریمی که برای بازیگر به کار می‌برم از جنس آدم‌ها و برگرفته از خود زندگی باشد.
ندا میقانی، وقفه‌ در روند تولید شهر دقیانوس را یکی از مشکلات اساسی کار می‌داند و می‌گوید: گاهی پیش می‌آمد که از زمان تصویربرداری یک سکانس تا سکانس بعدی آن چند هفته‌ای می‌گذشت و این اتفاق برای چهره‌پردازی ریسک بزرگی است.
در این کار سعی کردیم همه چیز رئال باشد. خود من حدود ۱۰ روز قبل از تصویربرداری کار در جیرفت بودم و طی این روزها با دقت هرچه تمام‌تر مردم شهر را زیر نظر داشتم.از آنجا که ۹۰ درصد نقش‌های این قصه برگرفته از آدم‌های واقعی بودند باید بشدت تلاش می‌کردم همه چیز واقعی به نظر برسد. اتفاق خوب دیگری که در این مجموعه افتاد تفاوت نقش‌هایی بود که باعث می‌شد بازیگرانی را که سال‌ها با ایفای یک نقش خاص در ذهن مخاطب خود جا افتاده بودند با رویکردی متفاوت نشان دهد مثل نقش طاهر بابازی سیاوش طهمورث.به هرحال اتود‌های تست گریم زده شد و خوشبختانه همه چیز مساعد بود. فیلمی از آدم‌هایی که قرار بود در داستان ما به تصویر کشیده شوند، وجود داشت و این اتفاق دست من را به عنوان طراح چهره پردازی می‌بست، چون این امکان را به من نمی‌داد که بتوانم خیلی چهره پردازی‌های خاصی در کارم اعمال کنم. مثلا در داستان اصلی، نگین صمدی یک خانم دکتر باستان شناس است ولی از آنجا که عاطفه نوری به لحاظ سن و سال خیلی گریم خاصی نمی‌خواست، در نهایت به صلاحدید کارگردان به یک دانشجوی باستان‌شناسی تبدیل شد.
جلوه‌های تصویری
عباس شوقی، طراحی جلوه‌های ویژه را در سریال شهر دقیانوس به عهده دارد. وی که حدود ۲۸ سال است در این سمت ویژه فعالیت می‌کند دیگر پس از گذشت این همه سال چهره‌ای شناخته شده در طراحی جلوه‌های ویژه است. وی در ارتباط با تاثیرگذاری و وجود جلوه‌های ویژه در مجموعه‌ها و فیلم‌های سینمایی معتقد است این رشته از فعالیت‌هایی است که پس از انقلاب روز به روز پیشرفت قابل توجهی داشته است. به عقیده وی اگر در سال‌های اخیر بودجه لازم و کافی هم به آن اختصاص داده شود قطعا می‌تواند حرف اول را در صنعت سینما بزند. به گفته شوقی جلوه‌های ویژه ایجاد همه آن صحنه‌هایی است که مخاطب در زندگی روزمره خود نمی‌بیند و همیشه وجود آن در مجموعه‌های تلویزیونی به جذابیت تصویری کار افزوده است.