اهمیت اربعین

مسأله اربعین به طور کلی و اربعین سیدالشهداء(ع) به طور خاص، نه تنها از جنبه اجتماعی و تاریخی می تواند مورد بحث قرار گیرد، بلکه روایات و احادیث نیز بر این مهم تأکید دارند. از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که زمین تا چهل روز بر مومن گریه می کند (بحارالانوار، ج۲، ص ۶۷۹) و درباره امام حسین(ع) نیز از امام صادق(ع) روایت شده که آسمان تا چهل روز بر حسین(ع) خون گریست و زمین چهل روز با سیاهی و تیرگی گریه کرد و خورشید چهل روز با کسوف و سرخی خود گریست و فرشتگان آسمان چهل روز گریه کردند و… (مستدرک الوسائل ص ۲۱۵).
این روایات بر عظمت قیام حسین(ع) دلالت دارند و گویای این مسأله هستند که در شهادت سالار شهیدان نه تنها انسان ها، بلکه تمام مخلوقات عالم دچار تأثر و خون و غم شدند و این مسأله ای دور از ذهن و غیرقابل باور نیست، چه آنکه در قرآن می خوانیم «یسبح لله ما فی السموات و ما فی الارض…»(جمعه، ۱) آنچه در زمین و آسمان هاست، تسبیح خدا را می گوید و آنچه که تسبیح خدا را می تواند بگوید، قطعا می تواند برای شهادت بهترین اولیای الهی و یارانش محزون و متأثر باشد و حتی بگرید. اما اینکه حقیقت این تأثر در موجودات عالم چیست، در حیطه علم انسان عادی قرار نمی گیرد.
● اهمیت اربعین
مسأله اربعین حسینی و اقامه عزا و مجالس ذکر مصیبت در روایات مورد تأکید قرار گرفته است تا آنجا که از امام حسن عسگری(ع) نقل شده است که علامات مؤمن پنج چیز است: اقامه پنجاه و یک رکعت نماز در روز (۱۷ رکعت واجب و به همراه نوافل آن)، زیارت اربعین، آشکار گفتن بسم الله الرحمن الرحیم، به دست کردن انگشتر به دست راست و پیشانی بر خاک ساییدن.

مسأله اربعین به طور کلی و اربعین سیدالشهداء(ع) به طور خاص، نه تنها از جنبه اجتماعی و تاریخی می تواند مورد بحث قرار گیرد، بلکه روایات و احادیث نیز بر این مهم تأکید دارند. از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که زمین تا چهل روز بر مومن گریه می کند (بحارالانوار، ج۲، ص ۶۷۹) و درباره امام حسین(ع) نیز از امام صادق(ع) روایت شده که آسمان تا چهل روز بر حسین(ع) خون گریست و زمین چهل روز با سیاهی و تیرگی گریه کرد و خورشید چهل روز با کسوف و سرخی خود گریست و فرشتگان آسمان چهل روز گریه کردند و… (مستدرک الوسائل ص ۲۱۵).
این روایات بر عظمت قیام حسین(ع) دلالت دارند و گویای این مسأله هستند که در شهادت سالار شهیدان نه تنها انسان ها، بلکه تمام مخلوقات عالم دچار تأثر و خون و غم شدند و این مسأله ای دور از ذهن و غیرقابل باور نیست، چه آنکه در قرآن می خوانیم «یسبح لله ما فی السموات و ما فی الارض…»(جمعه، ۱) آنچه در زمین و آسمان هاست، تسبیح خدا را می گوید و آنچه که تسبیح خدا را می تواند بگوید، قطعا می تواند برای شهادت بهترین اولیای الهی و یارانش محزون و متأثر باشد و حتی بگرید. اما اینکه حقیقت این تأثر در موجودات عالم چیست، در حیطه علم انسان عادی قرار نمی گیرد.
● اهمیت اربعین
مسأله اربعین حسینی و اقامه عزا و مجالس ذکر مصیبت در روایات مورد تأکید قرار گرفته است تا آنجا که از امام حسن عسگری(ع) نقل شده است که علامات مؤمن پنج چیز است: اقامه پنجاه و یک رکعت نماز در روز (۱۷ رکعت واجب و به همراه نوافل آن)، زیارت اربعین، آشکار گفتن بسم الله الرحمن الرحیم، به دست کردن انگشتر به دست راست و پیشانی بر خاک ساییدن. (کامل الزیارات ص ۹۰) این روایت نشان از اهمیت مسأله اربعین در مکتب تشیع دارد، اگر چه برخی خواسته اند در دلالت این روایت خدشه وارد کنند و بگویند منظور از «زیاره الاربعین» زیارت چهل فرد مومن است، اما این به نوعی کج فهمی است و اهل فن می دانند اگر منظور حدیث، زیارت چهل مؤمن بود، می بایست الف و لام در ابتدای اربعین ذکر نمی شد و گفته می شد: «زیاره اربعین»، اما وقتی الف و لام عهد ذکر گردد، معلوم می شود همان زیارت اربعین معهود و معروف، مدنظر است که یکی از نشانه های ایمان و محبت نسبت به ائمه(ع) است.
● فلسفه یادآوری اربعین
نکته دیگری که درباره اربعین حسینی باید مورد توجه قرار گیرد، این است که همه به خوبی می دانیم بر مبنای روایات در میان ذوات مقدسه ائمه معصومین(ع)، امام حسین(ع) جایگاهی خاص دارد و اگرچه معصومین(ع) کشتی نجات محسوب می شوند اما کشتی نجات اباعبدالله(ع) وسیع تر و سریع تر از همه است، چرا که خون پاک آن حضرت اسلام ناب را بیمه کرد و آن حضرت به نوعی بزرگ ترین احیاگر اسلام حقیقی است. از همین رو اربعین شهادت آن بزرگوار نیز بیش از سایر معصومین(ع) مورد توجه قرار می گیرد و حتی برای وجود مقدس پیامبر اسلام(ص) و امیرالمؤمنین(ع) نیز مسأله اربعین رحلت و شهادت مورد توجه قرار نگرفته است، چرا که یادآوری اربعین شهادت حسین(ع) خونی تازه را در رگ های شیعیان به جریان می اندازد و همگان را به قیام برای خدا چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی دعوت می کند، همچنانکه قرآن نیز موعظه اصلی خویش را همان قیام برای خدا(فردی و اجتماعی) می داند: «قل انما اعظکم بواحده ان تقوموالله مثنی و فرادی»
در هر حال مسأله اربعین و اقامه عزا برای سالار شهیدان در این روز از جایگاه والایی برخوردار است، چه آنکه این عمل از علامات مؤمن شمرده شده و بزرگان دین نیز در این رابطه متفق القول بوده اند. شاهد بر این مطلب اینکه شیخ طوسی(ره) در کتاب التهذیب در باب زیارت امام حسین(ع) به همین حدیثی که ذکر شد، اشاره می کند، یا در مصباح المتهجد درباره ماه صفر می گوید: در بیستم آن بازگشت حرم ابی عبدالله(ع) از شام به مدینه و ورود جابربن عبدالله انصاری به کربلا جهت زیارت ابی عبدالله(ع) است، او نخستین زائر بود و زیارت او زیارت اربعین بود. ابوریحان بیرونی نیز گفته است: در بیستم صفر سر به بدن بازگردانده شد و با آن دفن شد، در این روز زیارت اربعین وارد شده و روز بازگشت حرم حسین(ع) از شام است. علامه حلی نیز در المنتهی می فرماید: زیارت حسین(ع) در بیستم صفر مستحب است. مرحوم مجلسی نیز همین حدیث را درباره اربعین نقل می کند و شیخ یوسف بحرانی در کتاب حدائق به همین حدیث اشاره دارد. علمای دیگری همچون شیخ عباس قمی، شیخ مفید، ملامحسن فیض کاشانی و شیخ بهائی نیز مسأله اربعین را پذیرفته و به تعظیم آن تشویق کرده اند.
● واقعه اربعین
درباره اتفاقات روز اربعین در کتب مختلف نقل قول های فراوان و مختلفی وجود دارد اما از آنجا که کتاب لهوف مرحوم سیدبن طاووس در این میان از اعتبار و جایگاه بالاتری برخوردار است، واقعه اربعین را از این کتاب نقل می کنیم. مرحوم سیدبن طاووس می گوید: وقتی کاروان زنان و فرزندان و عیال حسین(ع) از شام به طرف مدینه حرکت کردند و به عراق رسیدند، به راهنمای خود گفتند: ما را از راه کربلا ببر. پس، از راه کربلا آنها را برد تا به قتلگاه شهیدان رسیدند. در آنجا جابربن عبدالله انصاری را با جماعتی از بنی هاشم و مردانی از خاندان رسالت دیدند که برای زیارت قبر امام حسین(ع) آمده بودند و این در یک وقت و زمان اتفاق افتاد آنها سخت گریستند و ناله و زاری کرده و بر صورت خود سیلی زده و ناله های جانسوز سر دادند و زنان روستاهای مجاور نیز به آنان پیوستند و چند روزی در آنجا به عزاداری پرداختند. (لهوف، ۲۵۵)