«يک شب» و هزار ويک شب تا اکران

    طي سه دهه اخير فيلمسازان زن بسياري در سينماي ايران شروع به کار کردند و هرکدام با انگيزه و تلاش فراوان به خلق آثاري در اين عرصه پرداختند اما تنها تعداد انگشت‌شماري از آنها توانستند اين شانس را داشته باشند تا از گردونه سينماي ايران خارج نشوند. خيلي‌ها غرق در مسائل حاشيه‌اي شدند و برخي نيز ماندگار اما ناموفق بودند.
    «رخشان بني اعتماد»، «انسيه شاه حسيني»، «مونا زندي حقيقي»، «پوران درخشنده»، «منيژه حکمت» و«تهمينه ميلاني» از جمله بانوان موفق سينماي ايران به‌شمار مي‌آيند که توانستند در اين عرصه آثاري ماندگار و البته پرمخاطب خلق کنند.اما چند سال پيش بود که زمزمه‌هاي ساختن اولين فيلم بلند يک ستاره سينما تيتر يک روزنامه‌ها شد. شنيده شد «نيکي کريمي»، بازيگر سينماي ايران،فيلم سينمايي «يک شب» را کارگرداني مي‌کند.بازيگري که ديگر مي‌توان او را فيلمسازي جوان و تا حدودي موفق در سينماي ايران دانست، هنرمندي که ديگر فيلمسازي هم از دغدغه‌هاي جدي او به‌شمار مي‌آيد. اين فيلمساز سعي داشته در نخستين اثر سينمايي خود نگاهي بي‌طرفانه به روابط انسان‌ها داشته باشد.
    کريمي در اولين فيلم بلند سينمايي خود «يک شب» نشان داد علاقه خاصي به سينمايي دارد که خارج از محور رايج سينماي ايران بوده و به نوعي دور از روند فيلم‌هايي باشد که خود تاکنون در آنها بازي کرده است.
    
    
    روايت درد و دل‌هاي سه مرد در يک فيلم زنانه
    «يک شب» روايت چند ساعت از زندگي شبانه دختري به نام نگار، (هانيه توسلي) است که به همين شيوه بسط موقعيت و حذف کاراکتر اصلي روايت مي‌شود. به اين ترتيب که حضور نگار بيشتر بهانه‌اي است براي پرداختن به درد دل‌هاي سه مردي که در آن شب با او همراه مي‌شوند. در واقع حضور زنانه نگار قصه ما به نوعي زمينه‌اي را فراهم مي‌کند تا مردها درونيات و در واقع ذهنيت مسموم خود را از زنان بيرون بريزند.
    نگار در ابتداي فيلم از سوي مادرش از خانه رانده مي‌شود، البته مادر به شيوه‌اي متمدنانه از او مي‌خواهد خانه را ترک کند تا مردي که به ديدارش مي‌آيد او را نبيند. طراحي اين سکانس ابتدايي به گونه‌اي چيده شده که مادر ديده نمي شود و صداي گرفته او را از پشت در اتاق مي‌شنويم.
    مرد بازاري، مرد پزشک و مرد گرافيست سه همراهي هستند که نگار به گونه اتفاقي براي همراهي شبانه خود انتخاب مي‌کند. البته اين ترکيب چندان هم اتفاقي نيست و فيلمساز آنان را نماينده سه طبقه با خاستگاه اجتماعي متفاوت قرار مي‌دهد تا به نوعي دلزدگي آنها از زن و فريب خوردگي از عشق به تعبير هر يک را برجسته کند و...
    
    «يک شب» در فرهنگسراي هنر
    برنامه نمايش و نشست نقد و بررسي فيلم «يك شب» ساخته «نيكي كريمي» با حضور جهانگير كوثري «تهيه‌كننده»، ‌هانيه توسلي «بازيگر»، شادمهر راستين «فيلمنامه‌نويس و مجري» اين برنامه، در فرهنگسراي هنر برگزار شد.
     پس از اكران فيلم جلسه نقد و بررسي با حضور شادمهر راستين و نيكي كريمي و جمعي از اهالي مطبوعات و تهيه‌كنندگان سينما و اهالي هنر آغاز و پس از دقايقي جهانگير كوثري نيز به اين جمع اضافه شد.
    نيكي كريمي در آغاز اين برنامه در خصوص دلايل عدم پخش فيلم «يك شب» گفت: با توجه به صدور مجوز نمايش نسخه اصلي فيلم، مسئولان وزارت ارشاد ده دقيقه از فيلم را حذف نمودند و چون خيلي از صحنه‌هاي دراماتيك فيلم در همين ده دقيقه قرار دارد، شايد نظرم درخصوص اکران عمومي اين فيلم عوض شود.
    وي با اشاره به روند شكل‌گيري فيلمنامه اين اثرتصريح کرد: يكي دو سال قبل از ساخت فيلم، طرح اوليه‌اي را با توضيحي در مورد يك بازاري،يک دكتر و يک گرافيست نوشتم و سال بعد پس از پيدا شدن تهيه‌كننده با كامبوزيا پرتوي دوباره آن فيلمنامه را بازنويسي كرديم.
    «جهانگير كوثري» تهيه‌كننده فيلم «يک شب» نيز با تاييد گفته‌هاي نيکي کريمي افزود: فيلم «يك شب» علاوه بر دريافت مجوز در خيلي از جشنواره‌هاي داخلي ديده نشد ولي بالعكس در جشنواره‌هاي خارجي و جهاني موجب شد استمرار حضور فيلم‌هاي ايران در سينماي جهان ديده شود.
    وي خاطرنشان ساخت: طبق قانون، يک فيلم پس از دريافت پروانه نمايش بايد بدون سانسور پخش شود اما حذف ده دقيقه از سكانس‌هاي فيلم ما را متعجب کرد زيرا «سكانس پلان بودن صحنه‌ها» بدون كات‌هاي مدام از جمله ويژگي‌هاي اين فيلم به‌شمار مي‌آيد و پس از سانسور سكانس پلان‌ها فيلم به 80 دقيقه كاهش يافت و اين در حالي است که طبق قانون خود ارشاد، فيلم زير 90 دقيقه اكران نخواهد شد و اين موضوع مشكلاتي را براي ما به وجود آورده است.
    كوثري به مشكلات ساخت فيلم‌هاي فرهنگي اشاره كرد و افزود: اگر قرار است فيلمسازان روشنفكري مثل نيكي كريمي در صدد توليد آثاري باشند كه در حوزه سينماي فرهنگي بدرخشند و پرچمدار ادبيات و اشاعه‌دهنده آن باشند، بايد از طرف دولت حمايت شوند و اين حمايت فقط به صورت مالي نيست بلکه اگر سالن در اختيار اين نوع فيلمسازان قرار نگيرد، امكان توليد اين فيلم‌ها وجود نخواهد داشت زيرا به دليل فروش كم، مالکان سينماها نيز علاقه‌اي به نمايش اينگونه فيلم‌ها نخواهند داشت.در نتيجه مرگ فرهنگ در سينما فرا خواهد رسيد.
    وي ادامه داد: به نظرم دولت با امتياز بخشيدن به بخش خصوصي براي اختصاص سالن‌هايي براي اين دسته از فيلم‌ها كمك شاياني مي‌تواند به اين نوع سينما كند.
    به گزارش خبرنگار ما، نيکي كريمي در ادامه گفته‌هايش به ادبيات نهفته در فيلم «يک شب» اشاره کرد و اظهار داشت: ادبيات اين فيلم براي من ريتم تندي دارد زيرا قصد داشتم در طول يك شب ريتم واقعي زندگي شخصي را به تصوير بكشم. ادبيات مورد علاقه من چيز خاصي را نشان نمي‌دهد چون سينما، ادبيات و موسيقي سليقه‌اي است و سليقه من نيز اين‌طور بوده است.
    وي افزود: من سينماي فلاش بك و فلاش فوروارد را دوست ندارم. اين فيلم در بخش نگاه ويژه جشنواره كن قرار گرفت و در آنجا يك نگاه خاص نسبت به دنياي اطراف از اين فيلم تعبير شد.
    جهانگيركوثري همچنين ضمن تشكر از «هوشنگ مرادي‌كرماني» به خاطر حضور در اين برنامه گفت: ‌اين ژانر جديد فيلمسازي در جهان بوده كه يك اتفاق ساده با ريتم كند را به تصوير مي‌كشد و اين سبك مورد علاقه نيكي كريمي است ودر جشنواره‌هاي خارجي و به‌خصوص كن مورد توجه قرار گرفت ما با اختلاف سه به چهار در راي مقام نياورديم ولي آنجا فيلم را از ما خريدند و يك جور برايمان تضمين سرمايه شد.
    كريمي نيز در مورد موضوع فيلم يادآور شد: سه نفر آدمي كه در فيلم مي‌بينيم، وام گرفته شده از آدمهاي واقعي و آشنايان خودم هستند كه اين اتفاقات برايشان به وجود آمده و من از آنها برداشت كردم. در عين حال تم اصلي فيلم برداشتي از رمان «ناتور دشت» نوشته «سالينجر» است كه هميشه كنار تخت من قرار دارد.
    سه قشر بازاري، هنرمند و قشر باسواد جامعه را در فيلم مي‌بينيم و معتقدم هر آدم مدرني راجع به دموكراسي مي‌تواند حرف بزند ولي خيلي‌ها به حرفي كه مي‌زنند، عمل نمي‌كنند.
    شادمهر راستين نيز با اشاره به ويژگي‌هاي مثبت مختلف فيلم گفت: از ويژگي‌هاي خوب اين فيلم نورپردازي آن است كه با كمترين نور خطوط را در فيلم مشاهده مي‌كنيم اين فيلم يك فيلم داستاني است و با اين گونه فيلم‌ها نبايد مقايسه شود.
    در اواخر جلسه «هانيه توسلي» بازيگر نقش اول فيلم به علت حضورش در يك فيلم در كرج، با تاخير به اين جلسه رسيد و در خصوص بازي‌اش در اين فيلم گفت: تلاش فيلمنامه اين بود كه يك كار رئاليستي و يك زندگي واقعي به تصوير كشيده شود. انگار كه اصلا دوربين وجود ندارد. از قابليت‌هاي اين نوع سينما اين است كه نيازي به ريكشن‌هاي غلوآميز و كلوزاپ‌هاي خاص نيست و اميدوارم «يك شب» اكران عمومي شود.
    كريمي از سرمايه‌گذار فيلم آقاي بنا تشكر كرد و گفت: از جهانگير كوثري نيز ممنونم چون پا به پاي من براي ساخت اين فيلم آمدند و با جمع‌آوري يك گروه خوب و حرفه‌اي كمك زيادي به من كردند.
    در پايان سيروس تسليمي تهيه‌كننده سينما كه در بين حضار حضور داشت، گفت: پخش يك فيلم فرهنگي در كشور ما خيلي سخت است؛ سخت‌تر از آن پخش فيلمي است كه كارگردانش زن است و سخت‌تر از همه اين است كه كارگردانش خانم نيكي كريمي باشد.
    
    ساخت فيلم توقيف شده موهبت بزرگي نيست
    اما نيکي کريمي چندي قبل به دليل عدم اکران دو فيلم «يک شب» و «چند روز بعد» نامه‌اي اعتراض‌آميز را تقديم مديران وزارت ارشاد کرد که به شرح ذيل منتشر شده است:
    دعوت به قضاوت عمومي براي حل يك مشكل حرفه‌اي، آخرين راه باقي مانده براي يك هنرمند است. راهي را انتخاب كرده‌ام تا شايد مشكل نخستين فيلمم را كه سه سال از ساختش مي‌گذرد و هنوز به نمايش عمومي در نيامده است حل كنم.
    «يك شب» طبق اسناد موجود نزد من و در اداره كل نظارت و ارزشيابي با پشت سر گذاشتن مراحل قانوني ساخته شده و هيچ ابهامي درباره ساخت آن وجود ندارد. فيلم در جشنواره فجر و چند جشنواره مهم جهاني به نمايش در آمده است، در چنين شرايط روشن و شفافي اداره كل نظارت و ارزشيابي از ارائه پروانه نمايش به اين فيلم سر باز مي‌زند، فيلمي كه نه‌قرار است ركورد فروش را جابه‌جا كند و نه در محاسبات رايج اين روزهاي سينما كسي را آزرده خاطر مي‌كند. نمايش‌عمومي اين فيلم انعكاس انديشه‌اي است كه سه‌سال پيش شكل گرفته و اگر از آن زمان تاكنون مصالح جامعه درباره اين فيلم آن‌قدر تغيير كرده كه نمايش عمومي «يك شب» امكان‌پذير نيست، اعلام آن هم چندان در اين شرايط متغير كار سختي نخواهد بود. براي من ساخت فيلم توقيف شده، موهبت بزرگي نيست، گمان نمي‌كنم كه اعلام رسمي كنار گذاشتن هميشگي اين فيلم نيز شكست يا بي‌كفايتي براي مديران شما محسوب شود! اگر چه «يك شب» نه ‌اولين و نه‌آخرين فيلم اين پرونده قطور خواهد بود. «يك شب» بالاخره روزي اكران خواهد شد و اين مثل روز برايم روشن است. دراين ميان فقط بر ابهام رابطه هنرمند و مردم افزوده مي‌شود. چيزي كه انگار بايد مسئوليت اول شما، رفع آن باشد.
    اين نامه فقط براي قضاوت مردم و حافظه تاريخ نوشته شده، نه چيزي بيشتر نه چيزي كمتر.
    
    دور دنيا با «يک شب»
    فيلم «يک شب» در پاريس اکران عمومي مي‌شود.اين خبر را چندي پيش جهانگير کوثري داد وافزود: اين فيلم توسط کمپاني MK2 يکي از بزرگترين کمپاني‌هاي جهان خريداري شده و قرار است از پنجم ژانويه در پاريس اکران شود. البته اين فيلم توسط اين کمپاني در سراسر جهان اکران خواهد شد سپس از پاريس در نيويورک نيز به نمايش درخواهد آمد.
    
    حرف اول و آخر
    حفظ جايگاه نيکي کريمي به رغم تجربه‌هاي متفاوت و حضورش به عنوان کارگردان در ميان طيف بازيگران پولساز سينماي ايران قابل توجه است. اين موضوع بيش از همه به روند معقول و هوشمند کريمي در انتخاب مسير و تدوين برنامه‌ريزي بلندمدتش باز مي‌گردد. کريمي را بايد قديمي‌ترين ستاره بازمانده از نسل بازيگران جوان تازه وارد به سينماي ايران در اوايل دهه 70 دانست.گرايش کريمي در چند سال اخير به سمت کارگرداني و همکاري او با نخبه‌ترين فيلمساز سينماي ايران «عباس کيارستمي» به‌رغم پيش‌بيني‌هاي قبلي منجر به حاشيه رفتن موقعيت بازيگري او نشد. هر چند درباره ميزان استقبال منتقدان از ساخته‌هاي کريمي نمي‌توان چندان اميدوارانه صحبت کرد اما در مجموع فيلمسازي کريمي نيز ناموفق نبوده است.
    
    ناهيد مهدي حاجي آبادي