گفت‌وگو با فرید سعادتمند، آهنگساز سریال «ارمغان تاریکی»

موسیقی متن مهم‌تر از موسیقی تیتراژ است
فرید سعادتمند در اول اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۵ در قدیمی‌ترین محله‌ شهر یزد (فهادان) به دنیا آمد. پدر وی استاد حسین سعادتمند در عین تسلط به موسیقی آوازی ایران قریب ۳۵ سال نوحه خوان هیات بزرگ فهادان است. فرید سعادتمند تحت حمایت‌ها و راهنمایی‌های بی‌دریغ پدر، قد کشید. شوق موسیقی دوران کودکی تا نوجوانی را، جوایز کشوری در حیطه‌ تک‌خوانی سرود بیشتر کرد.
هرچند خوانندگی نقطه‌ شروع کارش در وادی موسیقی بود، اما بعدها فراگیری نوازندگی سنتور و تئوری موسیقی، زیر نظر مسعود آرامش، مقدمه‌ ورود وی به دنیای آهنگسازی شد. در کنار فعالیت در حیطه موسیقی همزمان در رشته‌ مهندسی معدن فارغ‌التحصیل شد. نقطه‌ عطف زندگی وی آشنایی با مجید انتظامی بود که با کوششی استادانه کشش‌هایش را به موسیقی فیلم و آهنگسازی جهت بخشید. وی از محضر اساتید بنام و برجسته دیگری چون فرهاد فخرالدینی، هوشنگ کامکار، امیر معینی، کامبیز روشن روان و لوریس هویان نیز بهره برده است. در وادی بیکران موسیقی عمده فعالیت وی در زمینه‌ موسیقی ارکسترال ایرانی و موسیقی فیلم است و تاکنون آثار وی در بسیاری از جشنواره‌های معتبر داخلی مورد تقدیر و حائز رتبه گردیده است. سعادتمند، آهنگسازی سریال «ارمغان تاریکی» که این شب‌ها از شبکه سوم سیما پخش می‌شود را بر عهده داشته است. با وی درخصوص آهنگسازی در این سریال و فعالیت‌های رسانه‌ای‌اش گفت‌وگو کرده‌ایم.

موسیقی متن مهم‌تر از موسیقی تیتراژ است
فرید سعادتمند در اول اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۵ در قدیمی‌ترین محله‌ شهر یزد (فهادان) به دنیا آمد. پدر وی استاد حسین سعادتمند در عین تسلط به موسیقی آوازی ایران قریب ۳۵ سال نوحه خوان هیات بزرگ فهادان است. فرید سعادتمند تحت حمایت‌ها و راهنمایی‌های بی‌دریغ پدر، قد کشید. شوق موسیقی دوران کودکی تا نوجوانی را، جوایز کشوری در حیطه‌ تک‌خوانی سرود بیشتر کرد.
هرچند خوانندگی نقطه‌ شروع کارش در وادی موسیقی بود، اما بعدها فراگیری نوازندگی سنتور و تئوری موسیقی، زیر نظر مسعود آرامش، مقدمه‌ ورود وی به دنیای آهنگسازی شد. در کنار فعالیت در حیطه موسیقی همزمان در رشته‌ مهندسی معدن فارغ‌التحصیل شد. نقطه‌ عطف زندگی وی آشنایی با مجید انتظامی بود که با کوششی استادانه کشش‌هایش را به موسیقی فیلم و آهنگسازی جهت بخشید. وی از محضر اساتید بنام و برجسته دیگری چون فرهاد فخرالدینی، هوشنگ کامکار، امیر معینی، کامبیز روشن روان و لوریس هویان نیز بهره برده است. در وادی بیکران موسیقی عمده فعالیت وی در زمینه‌ موسیقی ارکسترال ایرانی و موسیقی فیلم است و تاکنون آثار وی در بسیاری از جشنواره‌های معتبر داخلی مورد تقدیر و حائز رتبه گردیده است. سعادتمند، آهنگسازی سریال «ارمغان تاریکی» که این شب‌ها از شبکه سوم سیما پخش می‌شود را بر عهده داشته است. با وی درخصوص آهنگسازی در این سریال و فعالیت‌های رسانه‌ای‌اش گفت‌وگو کرده‌ایم.
مهم‌ترین معیارهای شما برای قبول پیشنهاد موسیقی متن یک سریال چیست؟
وقتی کاری به من پیشنهاد می‌شود در درجه اول کارگردان و سپس تهیه‌کننده کار برایم اهمیت ویژه‌ای دارد، کارگردانی که بتوانم با او راحت کار کنم و تعامل داشته باشم و توجه و شناخت خوبی نسبت به کار و موسیقی کار داشته باشد و در کنار آن تهیه‌کننده‌ای که تمام امکانات و ابزارهای لازم را برایم فراهم کند و بتوانم آن شرایط و فضایی که برای ساخت یک کار خوب لازم است را در اختیار داشته باشم.
در مورد ساخت موسیقی سریال «ارمغان تاریکی» بگویید.
با توجه به همکاری‌های قبلی که با آقای جلیل سامان (کارگردان) داشتم، پس از شروع این پروژه به من پیشنهاد ساخت موسیقی این سریال را دادند و از آنجایی که به توانایی‌های ایشان ایمان داشته و دارم، پس از گفت‌وگویی که با هم داشتیم پیشنهادشان را پذیرفتم و فیلمنامه را در اختیارم قرار دادند و سپس قسمت‌هایی از سکانس‌های مونتاژ شده کار را دیدم و شروع به کار کردم.
سریال دقیقا وقایع سال خاصی را شرح می‌دهد؟
سریال به طور کلی مربوط به وقایع دهه ۶۰ و سال‌های ابتدایی جنگ است.
با توجه به فضای خاص سریال که مربوط به حدود ۳۰ سال پیش است چگونه توانستید با فضای آن سال‌ها ارتباط برقرار کنید؟
البته ما اصرار نداشتیم که صد درصد موسیقی دهه شصتی شود ولی خب تلاش کردیم تا حدی به آن فضا نزدیک شویم و با توجه به توانایی‌ها و توانمندی‌های آقای سامان و شناخت و اشراف خوبی که به فضای کار داشتند، کمک زیادی کردند که بیشتر این فضا را بشناسم و بتوانیم در حد معقولی به آن فضا نزدیک شویم.
آیا مطالعات و پژوهش‌هایی هم قبل از شروع کار داشتید؟
خب عمدتا من قبل از هرکاری بنا به زمانی که در اختیار داشته باشم سعی می‌کنم مطالعات و کنکاش‌هایی درخصوص کار و فضای داستان داشته باشم و سپس کارم را شروع کنم که در مورد ارمغان تاریکی هم با وجود زمان کمی که داشتم تلاش کردم بررسی‌هایی انجام دهم و بر همین اساس ساز سنتور را محور کارم قرار دادم و تلاش کردم زیاد از موسیقی مدرن امروزی استفاده نکنم و به فضای تلفیقی و حد وسط آن فضا و فضای امروزی برسم.
به نظرتان تا چه حد در رسیدن به فضای سریال موفق بودید؟
خب مسلما من تا حد توانم تمام تلاشم را کردم تا به فضای سریال نزدیک شوم و موسیقی با فضای کلی داستان و سپس با دکوپاژها و میزانسن‌ها، رنگ و نور متناسب باشد و البته باز هم جا دارد که اشاره کنم که همه اینها در سایه همکاری‌ها و راهنمایی‌های آقای سامان بود که ایشان با توجه به شناختی که از موسیقی و حساسیت‌های ویژه‌ای که روی کار دارند کمک زیادی به من کردند و به نظرم با وجود تمام سختی‌ها و مدت زمان کمی که داشتیم کار خوب و متناسبی شد، هر چند که قضاوت نهایی را به عهده دیگران می‌گذارم.
در طول سریال موسیقی‌هایی از آن زمان به موازات از رادیو، کاست و… پخش می‌شود، برای این کار تمهیدات خاصی اندیشیده بودید؟
خب مسلما این کار را برنامه‌ریزی شده انجام دادیم و آقای آرش قاسمی صداگذار توانای کار با شناخت دقیقشان انتخاب‌ها را انجام دادند که جهت نزدیک‌تر کردن فضای کار، از موسیقی‌های ساخته شده آن زمان که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفت را با حفظ موسیقی اصلی کار، استفاده کردیم و در طول متن به اقتضای موقعیت، موسیقی‌هایی پخش می‌شود که مخاطب را بیشتر به فضای آن سال‌ها می‌برد.
برای ساخت موسیقی این سریال از چه سازهایی بیشتر استفاده کردید؟
من در شروع کارم اصرار داشتم که موسیقی سریال را حتما بایستی به صورت آکوستیک کار کنم و از اول هم به کارگردان گفتم که این امکان را برایم فراهم کند که به این صورت ضبط کنم که خوشبختانه با همکاری صمیمانه آقای کاشانچی تهیه‌کننده محترم سریال که تمامی امکاناتی که لازم داشتم را برایم فراهم نمودند، این کار را به صورت ارکستر آکوستیک ضبط کردیم و از گروه مختلف سازها استفاده کردیم.
در موسیقی سریال یک تم خاص و برجسته داریم که به صورت یک ایده ثابت وجود دارد و در تیتراژ ابتدایی، در طول سریال و نهایتا در تیتراژ پایانی شنیده می‌شود که شاهد نوعی یکدستی در کار شده است، در این خصوص توضیح دهید.
در حالت کلی در موسیقی این سریال برای هر فضایی و هر شخصیتی موسیقی خاصی طراحی شده است و یک تم اصلی (تم سارا) و برجسته هم داریم که همان‌طور که اشاره داشتید در تیتراژ ابتدایی، طول کار و در قسمت‌های مختلف با نوسانات مختلف شنیده می‌شود و تصمیم گرفتیم که در تیتراژ پایانی روی ملودی کلام آورده شود و خوانده شود که شعر خوب آقای کاکایی را آقای اصفهانی خواندند که زیبایی خاصی به ملودی می‌دهد و تاثیرگذاری بیشتری هم دارد.
فکر نمی‌کردید که این تکرار تم موجب یکنواختی و تکرار برای مخاطب شود؟
سعی کردم همچین اتفاقی نیفتد و با استفاده‌های محدود و فقط در موقعیت‌های خاص از آن استفاده شده و به نظرم زیاد آن را تکرار نکردیم که موجب دلزدگی مخاطب شود و حتی طوری اجرا شود که در مقاطعی مخاطب انتظار شنیدن آن تم را بکشد و در موقعیت‌های خاص حال و هوای خوبی به فضای سریال بدهد.
درخصوص نحوه انتخاب شاعر و خواننده تیتراژ بگویید.
پس از صحبت‌هایی که با گروه داشتیم آقای اصفهانی را برای اجرای آن انتخاب کردیم و به نظرمان رسید که ایشان به خوبی می‌توانند این کار را اجرا کنند که از ایشان دعوت کردیم و پس از صحبت‌هایی که داشتیم به این جمع‌بندی رسیدیم که آقای کاکایی شعر را روی ملودی بگویند. ایشان شعر را سرودند و آقای اصفهانی هم به زیبایی اجرا کردند.
یعنی شعر براساس ملودی سروده شد؟ آیا محتوای آن هم براساس فضای سریال بود؟
بله، ایشان هم براساس ملودی سرودند و هم این‌که فیلمنامه را در اختیارشان قرار دادیم که محتوای آن هم براساس فضای سریال باشد که انصافا هم کار سختی بود و ایشان با توجه به زمان کمی که در اختیار داشتند، در سریع‌ترین زمان ممکن و به صورت بسیار خوبی سرودند و واقعا هم جای تقدیر داشت و باید از همکاری و زحمات ایشان تشکر ویژه‌ای داشته باشیم.
شما قبلا هم تجربه‌هایی درخصوص ساخت موسیقی سریال و فیلم‌های سینمایی داشتید، تجربه کار در یک سریال که همزمان با پخش در مرحله ساخت هم باشد و هر شب هم از شبکه پربیننده سوم سیما پخش شود، چگونه بود؟
خب مسلما این کار تفاوت زیادی با کارهای قبلی‌ام داشت و سختی‌های خاص خودش را داشت، ما باید همزمان که سریال ساخته و همزمان صداگذاری و تدوین می‌شد کار موسیقی‌گذاری آن را هم انجام می‌دادیم که واقعا سختی‌های زیادی را متحمل شدیم.
یعنی اگر به عقب برگردیم و شما بخواهید دوباره موسیقی این سریال را بسازید تغییراتی را ایجاد می‌کنید؟
بله، مسلما اگر به عقب برگردیم و زمان بیشتری در اختیار داشته باشم خیلی از جاها را عوض می‌کنم و با ارکستر بهتر و جدیدی اجرا می‌کنم، به دلیل این‌که همان طور که عرض کردم به دلیل کمبود وقت برخی از آن چیزهایی که مدنظرم بود را نتوانستم پیاده کنم.
عوامل موفقیت یک موسیقی متن خوب چیست؟
به نظرم علاوه بر ذوق و توانایی‌های خود آهنگساز، شناخت کارگردان و ارزشی که برای موسیقی کار می‌تواند قائل باشد، مهم است و در کنار آن می‌شود با یک فیلمنامه خوب و تهیه‌کننده‌ای که تمام امکاناتی را که لازم است برای آهنگساز فراهم نماید، یک کار خوب و ماندگار خلق کرد.
یک موسیقی متن خوب تا چه حد می‌تواند به یک سریال خوب کمک کند؟
یک فیلم یا سریال هر چقدر هم خوب باشد چه به لحاظ تصویربرداری، تدوین، نورپردازی و… تکمیل‌کننده‌اش یک موسیقی متن خوب است و باعث شود که آن کار بهتر و زیباتر دیده شود و معتقدم یک موسیقی متن خوب می‌تواند مکمل خوبی برای یک فیلم یا سریال باشد و عکس این قضیه هم صادق است که هر چقدر هم یک کار خوب باشد و خوب ساخته شده باشد، یک موسیقی نامناسب می‌تواند به تمام آن کار لطمه زده و زحمات تمامی عوامل را هدر دهد.
موسیقی تیتراژ تا چه حد برای شما مهم است؟
خب موسیقی تیتراژ که در پایان فیلم یا سریال می‌آید نوعی مکمل داستان و حسن‌ختام خوبی برای کار است، اما این که بیش از حد به این مقوله توجه می‌شود اتفاقی که در سال‌های اخیر در کشور ما اتفاق افتاده که مردم گرایش بیشتری به سمت موسیقی با کلام در طول یا پایان سریال یا فیلم دارند، ولی به نظر من موسیقی متن خیلی مهم‌تر از موسیقی تیتراژ است و زحمت بیشتری هم برای آن کشیده می‌شود و امیدوارم مخاطبان توجه بیشتری به این مقوله داشته باشند.
بازخوردها و استقبال مخاطبان و همکارانتان از موسیقی این سریال چگونه بوده است؟
به لطف خدا کار بدی نشده و عمده دوستان و همکارانم راضی بودند و تا آنجایی که اطلاع دارم مخاطبان استقبال خوبی از این کار داشتند و خوششان آمده بود و این را تا حد زیادی مدیون آقای جلیل سامان کارگردان و حمایت‌های آقای کاشانچی تهیه‌کننده سریال هستم.
در پایان صحبت خاصی دارید؟
ضمن سپاس از شما جا دارد از تمامی کسانی که من را در ساخت این سریال یاری دادند و خصوصا استاد ناصر فرهودی مدیر محترم استودیو پاپ که زحمات زیادی متحمل شدند و همکاری صمیمانه‌ای با ما داشتند تشکر ویژه‌ای داشته باشم.