گفت‌وگو با دکتر علی رفیعی، کارگردان فیلم «آقا یوسف»

فیلمی پر از تعلیق ساخته‌ام
به دلیل علاقه من به شمال ایران یا جغرافیای خاصی مثل یزد و سیستان و کرمان، قصه‌های من اغلب در این شهرها رخ می‌دهند اما آقا یوسف از معدود فیلمنامه‌های من بود که در تهران اتفاق افتاده و از آن جایی که فیلم ساختن در شهرستان از لحاظ مالی کار بسیار سختی است تصمیم گرفتم آقا یوسف را بسازم…
مهدی هاشمی بازیگر بسیار حرفه‌ای هستند و نه فقط ایشان من از بازی کل مجموعه به‌شدت راضی هستم. تمام این بازیگران که دور هم جمعشان کردیم همگی هوشمندانه انتخاب شده‌اند و فکر می‌کنم برای نقششان مناسب هستند
 علی رفیعی نزد اهالی فرهنگ نامی است مترادف با آثار حرفه‌ای، نامی‌ که می‌تواند ما را به یاد اثری به یاد ماندنی بیندازد. او سال‌ها در حوزه تئاتر کارکرده است و نمایش‌های بسیارتحسین‌شده‌ای را در کارنامه‌تئاتری‌اش تجربه کرده است. آخرینش شکار روباه بود که ۲سال پیش روی صحنه تالار وحدت رفت و خیل عظیمی از توجهات را به سمت خودش جلب کرد.
علی رفیعی متولد ۱۳۱۷ در اصفهان است. او دارای مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد جامعه شناسی از دانشگاه سوربن، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای تئاتر از دانشگاه سوربن، دیپلم عالی کارگردانی از دانشگاه بین المللی تئاتر فرانسه و دیپلم بازیگری از مدرسه شارل دولن فرانسه است.

فیلمی پر از تعلیق ساخته‌ام
به دلیل علاقه من به شمال ایران یا جغرافیای خاصی مثل یزد و سیستان و کرمان، قصه‌های من اغلب در این شهرها رخ می‌دهند اما آقا یوسف از معدود فیلمنامه‌های من بود که در تهران اتفاق افتاده و از آن جایی که فیلم ساختن در شهرستان از لحاظ مالی کار بسیار سختی است تصمیم گرفتم آقا یوسف را بسازم…
مهدی هاشمی بازیگر بسیار حرفه‌ای هستند و نه فقط ایشان من از بازی کل مجموعه به‌شدت راضی هستم. تمام این بازیگران که دور هم جمعشان کردیم همگی هوشمندانه انتخاب شده‌اند و فکر می‌کنم برای نقششان مناسب هستند
 علی رفیعی نزد اهالی فرهنگ نامی است مترادف با آثار حرفه‌ای، نامی‌ که می‌تواند ما را به یاد اثری به یاد ماندنی بیندازد. او سال‌ها در حوزه تئاتر کارکرده است و نمایش‌های بسیارتحسین‌شده‌ای را در کارنامه‌تئاتری‌اش تجربه کرده است. آخرینش شکار روباه بود که ۲سال پیش روی صحنه تالار وحدت رفت و خیل عظیمی از توجهات را به سمت خودش جلب کرد.
علی رفیعی متولد ۱۳۱۷ در اصفهان است. او دارای مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد جامعه شناسی از دانشگاه سوربن، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای تئاتر از دانشگاه سوربن، دیپلم عالی کارگردانی از دانشگاه بین المللی تئاتر فرانسه و دیپلم بازیگری از مدرسه شارل دولن فرانسه است. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به بازی در فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی فرانسه و انگلیس، تدریس در دانشگاه تهران، ریاست تئاتر شهر و رئیس دانشکده هنرهای دراماتیک اشاره کرد. رفیعی در سال ۱۳۸۳ اولین فیلم سینمایی خود با نام ماهی‌ها عاشق می‌شوند را ساخته است که این فیلم یکی از فیلم‌های تحسین شده جشنواره آن سال بود و در بخش‌های مختلف کاندیدای دریافت جایزه شد. ماهی‌ها عاشق می‌شوند با توجه به علاقه رفیعی به شمال کشور در آن حال و هوا ساخته شده بود. اما تازه‌ترین ساخته او پس از ۶سال دوری از سینما آقا یوسف نام دارد و در تهران می‌گذرد. رفیعی دل پری از تهیه کنندگان دارد و دلیل این همه سال دوری از سینما را عدم همکاری تهیه‌کنندگان می‌داند.
اما حالا اعتقاد دارد که اگر دوباره به سینما برگشته چنته‌اش خیلی پر است و آقایوسف را بهترین اثر خود می‌داند. آخرین فیلم رفیعی امسال در بخش مسابقه جشنواره فجر قرار دارد و خیلی‌ها ندیده این فیلم را از بخت‌های سیمرغ امسال می‌دانند. در خلاصه داستان این فیلم آمده است: آقا یوسف، بازنشسته، از پنج سال پیش پنهان از چشم دخترش در خانه‌های مردم کار می‌کند. حوادثی که در این خانه‌ها، به ویژه در دومین خانه رخ می‌دهد، مستقیماً به او ربط پیدا می‌کند و زندگی او را دگرگون می‌سازد…
از بازیگران این فیلم می‌توان به مهدی هاشمی، هانیه توسلی، شاهرخ فروتنیان، پگاه آهنگرانی، لادن مستوفی، مریم سعادت، سهیلا رضوی، ستاره اسکندری، لیلا بلوکات، داریوش موفق، رویا میرعلمی و… اشاره کرد.
 بعد از سالها دوباره تصمیم گرفتید که فیلم سینمایی بسازید، دلیل این همه دوری از سینما چه بوده؟
اتفاقا من بعد از ماهی‌ها عاشق می‌شوند تصمیم گرفته بودم که بلافاصله فیلمی بسازم، اما این جیب من است که باید تصمیم بگیرد که من چه زمانی فیلم بسازم. وقتی اطرافیان دیدند که من فیلم اولم را خودم تهیه کردم احساس کردند که من خیلی آدم متمولی هستم و می‌توانم مرتب خودم فیلم‌هایم را تهیه کنم اما این‌طور نیست و من هم یک کارگردان هستم مثل باقی تهیه کنندگان و آدم ثروتمندی هم نیستم.
 چرا باتوجه به فیلم بسیارخوب و حرفه‌ای ماهی‌ها عاشق می‌شوند تهیه کننده‌ای پیدا نشد که فیلم بعدی شما را تهیه کند؟
متاسفانه تهیه کنندگان منتظر هستند که من همراه فیلمنامه‌ام یک چک بانکی هم به آن الصاق کنم در صورتی که من از این کارها بلد نیستم و در توانم هم نیست و از طرفی حمایتی هم که از جانب فارابی باید انجام بشود برای من وجود نداشت.
 این خیلی اتفاق ناراحت‌کننده‌ای است که متاسفانه برای شما که کارگردان درجه یکی هستید افتاده است؟
ممنون، اما باید بگویم که تهیه کنندگان ما امروز فقط و فقط منتظر پول هستند و تازه اگر هم بخواهند همکاری کنند باز هم پول نمی‌دهند. به خاطر همین فیلمساز یا باید از حمایت دولت برخوردار باشد یا خودش سرمایه‌دار باشد در غیراین صورت مثل من باید با وقفه‌های طولانی‌مدت فیلم بسازد.
 باتوجه به اکران خوب فیلم ماهی‌ها عاشق می‌شوند چرا از درآمد فروش آن فیلم برای ساخت فیلم بعدی‌تان استفاده نکردید؟
موفقیت مالی آن فیلم هیچ‌وقت‌ نصیب من نشد و من هنوز برای پخش آن فیلم حرفهایی در دلم دارم که دلم نمی‌خواهد هیچ‌وقت آنها را بازگو کنم. من فقط زیان کردم و در طول این سالها هم دست از نوشتن برنداشتم و پنج فیلمنامه نوشتم که هیچ‌کدامشان به خاطر مسائلی که گفتم توفیق ساخت پیدا نکرد.
 دکتر!چرا هیچ‌گاه این مسائلی که برایتان پیش آمده را جایی بازگو نکردید و سروصدا راه نینداختید؟ آخر گویا در دنیای هنر رسم جلب توجه سروصدا راه انداختن شده….
چون من فکر می‌کنم هرکسی از طریق آثارش است که شناخته می‌شود، کسی با هوچی‌گری موفق نمیشود و اگر هم بشود مدتش خیلی کوتاه است و اصلا با این رفتارها نمی‌توان جایی در دل مردم پیدا کرد. من از حاشیه و حاشیه سازی اصلا خوشم نمی‌آید با این کارها نمی‌توان برای خود آبرویی جمع کرد بلکه تمام آن آبرویی را هم که جمع شده از بین می‌برد.
 چرا از میان آن پنج فیلمنامه‌ای که نوشتید خواستید آقایوسف را بسازید؟ این فیلمنامه برایتان چه جذابیت‌هایی داشت؟
تنها دلیلش این بود که به دلیل علاقه من به شمال ایران یا جغرافیای خاصی مثل یزد و سیستان و کرمان، قصه‌های من اغلب در این شهرها رخ می‌دهند، اما آقا یوسف از معدود فیلمنامه‌های من بود که در تهران اتفاق افتاده و از آن جایی که فیلم ساختن در شهرستان از لحاظ مالی کار بسیار سختی است تصمیم گرفتم آقایوسف را بسازم.
 پس این فیلم را هم باز خودتان تهیه کردید؟
آقای مرتضی متولی ۲۰درصد از هزینه‌های کار را متقبل شد و من بسیار از همکاری با ایشان خوشحالم، او مرد بسیار شریفی است. اما تامین ۸۰درصد هزینه‌های فیلم با خودم بوده که از طریق وام بانکی و قرض از دوستان آن را پذیرفتم، تازه این را هم باید بگویم که خیلی از عوامل و ۱۰تا از بازیگران هم پذیرفتند که بعدا پولشان را بگیرند.
 آقای رفیعی! از ابتدا برای نقش آقایوسف مهدی هاشمی را درنظر گرفته بودید؟
نه تعدادی دیگر از بازیگران هم کاندیدای این نقش بودند که به دلایلی همکاری با آنها میسر نشد. آن زمانی که به آقای هاشمی پیشنهاد بازی در نقش آقا یوسف را دادیم ایشان مشغول بازی برای سریالی در کردستان بودند که ما منتظر شدیم تا نقششان به پایان برسد و بعد فیلم‌برداری را شروع کنیم.
 می‌شود نام آنها را بگویید؟
اجازه بدهید که به نام آنها اشاره‌ نکنم، چون درآن صورت باید دلایل عدم همکاری‌شان را هم بگویم که دلم نمی‌خواهد این کار را بکنم و برای آنها حاشیه بسازم.
 نمی‌دانم چرا ناخودآگاه احساس می‌شود که مهدی هاشمی از پس این جور نقش‌ها که بخواهد پدرخانواده‌ای باشد خوب برمی‌آید. بااین حال دلم می‌خواهد نظر خود شما را بدانم، از بازی آقای هاشمی در این فیلم راضی بودید؟
بله، ایشان بازیگر بسیار حرفه‌ای هستند و نه فقط ایشان من از بازی کل مجموعه به‌شدت راضی هستم. تمام این بازیگران که دور هم جمعشان کردیم همگی هوشمندانه انتخاب شده‌اند و فکر می‌کنم برای نقششان مناسب هستند.
 ماهی‌ها عاشق می‌شوند در برهه خودش تجربه یک نوع از فیلمسازی جدید بود از این لحاظ می‌گویم که ریتم آرام و درعین حال پرتعلیقی داشت. آیا می‌توانیم امیدوار باشیم که آقایوسف هم به همین‌صورت است؟
آقایوسف از لحاظ قصه خیلی پرکشش‌تر از ماهی‌ها عاشق می‌شوند است. سرشار از تعلیق است و هر‌گره که گشوده می‌شود گره تازه‌ای افکنده می‌شود. من آقایوسف را خیلی بیشتر از باقی آثارم دوست دارم.
 برای اکران آن برنامه‌ای در نظر نگرفته‌اید؟
چندپخش کننده صحبت کرده‌اند هنوز انتخابم را انجام نداده‌ام باید فکر کنم و نمی‌خواهم اعلام کنم چون جریان آش نخورده و دهن سوخته می‌شود. تهیه‌کننده‌ای که رفتار درست و مناسب اثر من داشته باشد را انتخاب می‌کنم، چراکه متاسفانه همه چیز در بند مادیات شده است و اخلاق حرفه‌ای فراموش شده است و این اصلا برای من قابل تحمل نیست.
 دکتر باتوجه به اینکه خیلی از فیلم‌هایی که پیش‌بینی می‌شد در جشنواره موفق باشند در بخش نوعی نگاه حضور دارند فکر نمی‌کنید که کارتان خیلی راحت‌تر شده است؟
نه این نگاهی است که شاید بتوان در برخورد اول با این موضوع داشت، اما حقیقت این است که نمی‌توان براساس اسم یک کارگردان از قبل پیش‌بینی کرد که اثر خیلی خوبی از او خواهیم دید.
من تصور می‌کنم که با وجود اینکه خیلی از نام‌های آشنا و حرفه‌ای به بخش نوعی نگاه رفتند با با فیلم‌هایشان در جشنواره حضور ندارند بازهم امسال ما مثل هرسال شاهد نام‌هایی هستیم که ممکن است مارا با اثرهایشان شگفت‌زده کنند.
 با این اوصاف چقدر فکر می‌کنید که در جشنواره موفق می‌شوید؟
هیچ کس نمی‌تواند پیش از دیدن فیلم‌ها چنین ادعایی داشته باشد من تنها می‌توانم بگویم که فیلم خیلی جذابی ساخته ‌ام.