گفت‌وگو با جمشید مشایخی به بهانه حضور مجددش در یک سریال

خاک شو پیش از آنکه خاک شوی
جمشید مشایخی از آن اسم هایی است که در تاریخ تصویری ما نامش به ثبت رسیده است. بازی های ماندگار او در فیلم ها و سریال هایی مثل یک گزارش واقعی، نسکافه داغ داغ، یک بوس کوچولو، خانه‌ای روی آب، کاغذ بی خط، روز واقعه، دندان طلا، سرب، طلسم ،گل‌های داوودی، تفنگدار، کمال الملک، قیصر، گاو، خشت و آینه و سریال‌هایی چون هزاردستان و بیش از ۱۰۰ عنوان دیگر فیلم و سریال و تئاتر می تواند یک رکورد به حساب بیاید. این اواخر در سینما او را در یک سکانس و در نقش مردی وطن دوست در فیلم جرم ساخته مسعود کیمیایی دیدیم و نقش دکتر فرمانده جنگی پس از سالها از کما در می آید در فیلم سیزده ۵۹٫ حالا مدتی است جمعه شب ها در سریال ستایش او را می بینیم. در نقش پدربزرگ ستایش. باز هم حضور او در سکانس ها وزن آنها را سنگین می‌کند. با جمشید مشایخی به بهانه سریال ستایش به گپی کوتاه نشستیم اما حرف به راه‌های دیگری نیز رفت.
بگذارید از ستایش شروع کنیم و اینکه پس از مدتها مخاطبان تلویزیون شاهد حضورتان در یک سریال هستند. چگونه در جریان ساخت این پروژه قرار گرفتید؟
خانم دین محمد که برنامه ریز سریال است و مثل دخترم می ماند به خانمم تلفن کرده بود و گفته بود سریالی به این نام دارد ساخته می شود که دوست دارند یکی از نقش هایش را من بازی کنم. سناریو را خواندم و از آن خوشم آمد و با کارگردان که صحبت کردم مورد قبول واقع شد.

خاک شو پیش از آنکه خاک شوی
جمشید مشایخی از آن اسم هایی است که در تاریخ تصویری ما نامش به ثبت رسیده است. بازی های ماندگار او در فیلم ها و سریال هایی مثل یک گزارش واقعی، نسکافه داغ داغ، یک بوس کوچولو، خانه‌ای روی آب، کاغذ بی خط، روز واقعه، دندان طلا، سرب، طلسم ،گل‌های داوودی، تفنگدار، کمال الملک، قیصر، گاو، خشت و آینه و سریال‌هایی چون هزاردستان و بیش از ۱۰۰ عنوان دیگر فیلم و سریال و تئاتر می تواند یک رکورد به حساب بیاید. این اواخر در سینما او را در یک سکانس و در نقش مردی وطن دوست در فیلم جرم ساخته مسعود کیمیایی دیدیم و نقش دکتر فرمانده جنگی پس از سالها از کما در می آید در فیلم سیزده ۵۹٫ حالا مدتی است جمعه شب ها در سریال ستایش او را می بینیم. در نقش پدربزرگ ستایش. باز هم حضور او در سکانس ها وزن آنها را سنگین می‌کند. با جمشید مشایخی به بهانه سریال ستایش به گپی کوتاه نشستیم اما حرف به راه‌های دیگری نیز رفت.
بگذارید از ستایش شروع کنیم و اینکه پس از مدتها مخاطبان تلویزیون شاهد حضورتان در یک سریال هستند. چگونه در جریان ساخت این پروژه قرار گرفتید؟
خانم دین محمد که برنامه ریز سریال است و مثل دخترم می ماند به خانمم تلفن کرده بود و گفته بود سریالی به این نام دارد ساخته می شود که دوست دارند یکی از نقش هایش را من بازی کنم. سناریو را خواندم و از آن خوشم آمد و با کارگردان که صحبت کردم مورد قبول واقع شد.
ولی بیشتر منتقدها از فیلمنامه سریال، انتقاد می‌کنند. شما چه چیز سناریو را دوست داشتید؟
برایم جدید بود و تازگی داشت. یکی از نکته هایی که دوست داشتم این بود که بر خلاف اکثر فیلم ها که آنتیگونیست و پروتاگونیست دارد این سریال به این معنا شخصیت منفی و مثبت ندارد. یعنی شما می بینید یک اتفاقی می افتد که آن کس که باعثش می شد قصد آن را نداشته اما کار او باعث کدورت و دشمنی می شود. این مسئله در زندگی روزمره همه ما هست. این خیلی خوب است که این سریال می تواند درباره چنین مسئله مهمی حرف بزند.
ببینید به هر تقدیر وظیفه هنرمند و نویسنده و کارگردان و… در سینما این است که تحت تاثیر وقایعی که اتفاق می افتد قرار نگیرد و سعی کند واقعیت را بشناسد. چون تا آن را نشناسد نمی تواند مردم را به حقیقت برساند. وقتی واقعیت را شناخت می تواند اثری به تصویر بکشد که تاثیر گذار باشد.
چقدر این نگاهی که می گویید را در کارهای این روزها می بینید؟
خب بعضی وقتها ممیزی خیلی شدید است و هنرمند نمی تواند به کمال واقعیت را بگوید اما باید بدانیم هنرمند خائن به مملکت خودش نیست و عاشق وطنش است و دلش می خواهد مردمش پیشرفت کنند.
چرا این روزها کم کار شده اید؟
خب خیلی نقش ها هست که پیشنهاد می شود و من دوست ندارم . با ستایش این ارتباط برقرار شد. هم سناریو را دوست داشتم و هم گروه و فضای کار را. به هر حال ۵۰ روز در طالقان سر کار بودیم و مهم بود فضای کار چگونه است. خانم خیراندیش که از بانوان خوب هنرمند ماست. نرگس محمدی هم که از همان اول برایم مثل نوه واقعی ام بود. کارگردان کار هم بسیار فهیم و با اخلاق بود. همه اینها تاثیر دارد.
ویژگی های سعید سلطانی در کار چیست؟ به هر حال شما با کارگردانان زیادی کار کرده اید.
مهمترین ویژگی اش این است که هم به کارش وارد است و هم از کیفیت صحنه ها نمی گذرد. رابطه اش با همه عوامل هم رابطه انسانی است.
شما هم که کلا با همه خوب و مهربان هستید و خصوصا با جوان ها.
برایم پیر و جوان ندارد. هر کسی اخلاقش خوب باشد دوستش دارم. گاه بوده به همین دلیل با کسی که هم سن من بوده میانه ای نداشته ام. در ضمن معتقدم جوان ها در همه چیز و از جمله اخلاق باید جلوتر از ما حرکت کنند وگرنه بدا به حال ما. چون در آن صورت تکامل معنا ندارد.
شما همیشه از اخلاق می گویید. این ویژگی های اخلاقی چیست؟
سعدی می فرماید: خاک شو پیش از آنکه خاک شوی. این هیچ بودن شرط اول است. در عین حال به درست یا غلط این جا افتاده در جامعه که اخلاق بازیگرانمان الگو قرار می گیرد.
چرا به درست یا غلط؟
ببینید هم فوتبالیستها و هم هنرمندها امروزه خیلی الگو قرار می گیرند
در حالی که به نظر من یک کارگر، یک دانش آموز، یک معلم و… می تواند الگو باشند اما چون این دو گروه بیشتر دیده می شوند بیشتر با جامعه ارتباط می گیرند. خیلی موقع ها هم این دو گروه فکر نمی کنند حالا که الگو شده‌اند پس رفتارشان را کنترل کنند. ما پا در عرصه ای گذاشته ایم که حکیم فردوسی،حافظ و سعدی و مولانا در آن به چنان جایگاهی رسیدند. ما نمی‌توانیم به آن جایگاه برسیم اما نباید آن را هم آلوده کنیم.
این روزها با هر کسی صحبتی کردم یادی هم از سریال هزاردستان شده است. فکر می کنید . این روزها چه ذهنیتی از آن دارید؟
سال ۵۸ بود و من خوب خاطرم هست که مرحوم حاتمی آمد و /گفت: جمشید جان همه چیز تغییر کرده است و ما نمی توانیم روی مبلغ قرار داد صحبتی بکنیم و باید کار دلی بکنیم و واقعا هم همه در آن سریال کار دل کردند. بعد هم نوشته حاتمی بی نظیر بود و من همان زمان در مصاحبه ای گفتم حاتمی سعدی سینمای ایران است که خیلی ها خوششان نیامد اما حالا به این حرف رسیده اند. او عاشق کارش بود و من این را از هزار دستان یادم است. مرحوم حاتمی را. آن کار واقعا حاصل یک تلاش گروهی بود. آنجا منی وجود نداشت.
شما با این سابقه پرو پیمان ناراحت نمی شوید وقتی در یک فیلم مثل خانه ای روی آب یا جرم در حد یک سکانس بازی می کنید؟
راستش این را دارم اولین بار به شما می گویم من وقتی این دو کار را بازی کردم فکر می کردم منتقدین ما درباره اش می نویسند. مثلا مشایخی آن سکانس را خوب بازی کرد یا نه. اما منتقدین ما فقط نقش اول و دوم را می‌بینند. این مرا دلسرد کرده تا به خودم بگویم این فایده ندارد و دیگر این کارها را قبول نمی کنم. نه اینکه من بازیگر ۷۷ ساله منتظر هورا کشیدن منتقدان باشم بلکه می بینم هیچ کس به جزئیات توجه نمی کند و این برای جوان ها هم بد است.
آن سالهای دورتر برخورد منتقدان چگونه بود؟ آنها چنین نقش هایی را می دیدند؟
یادم است که من اولین کار سینمایی ام را سال ۴۳ با ابراهیم گلستان در خشت و آیینه انجام دادم من و فنی زاده در ۸ دقیقه بازی داشتیم. بعد گلستان فیلم را برد فرانسه و آنجا از بازی کوتاه من و فنی زاده و اکبر مشکین در فیلم تعریف شده بود یا بعد از فیلم گاو من سر صحنه یک فیلمی بودم که بر اساس داستان مولوی بود. یک گروه کانادایی آمده بودند پشت صحنه. یادم است مترجمشان آمد و گفت می خواهند مرا ببینند و گفت مرا در فیلم گاو دیده اند. گفتم اشتباه شده چون نقش های اصلی کسان دیگری هستند ولی اصرار داشتند خود تو را می خواهند ببینند. بعد هم اشاره کردند به یک نگاهی که من روی تپه به مش حسن کرده بودم. می گفتند بهترین بازی بوده است. اینها در دل من مانده بود. مهم نقش بلند و کوتاه نیست. مهم این است که چطور دیده می شود.
شما در چند فیلم با مسعود کیمیایی کار کرده اید و مهمتر از همه در فیلم قیصر که همه فیلم های کیمیایی را انگار یکجور با آن مقایسه می‌کنند. به نظرتان کیمیایی امروز با آن روز چقدر فرق کرده است؟
به هر تقدیر سالها گذشته و ایشان هم تجربیات زیادی اندوخته اند و هم سن و هم آگاهی بالاتر رفته است. اما خب عده ای آن فیلمهای قدیمی کیمیایی را بیشتر دوست دارند همچنان. من همیشه برای او احترام قائل بودم و از کار کردن با او خوشحالم.یادم هست من سر آن کار تازه از تئاتر رفته بودم سینما و عادت داشتم متن را حفظ کنم اما کیمیایی هم همه را مجبور کرد متن را حفظ کنند.