گفتگو با حمید فرخ‌نژاد در مورد «سفر سرخ»

«سفر سرخ» با جنگ نمی جنگد/ خواستم حقایق جنگ را نشان بدهم
کارگردان فیلم سینمایی «سفر سرخ» اعتقاد دارد این فیلم اثری برای نمایش سلحشوری‌های جنگ ایران و عراق نیست، بلکه با هدف نمایش حقایق جنگ ساخته شده است.
 حمید فرخ‌نژاد بازیگر محبوب منتقدان سینمایی است؛ بازی‌های تاثیرگذار او در فیلم‌های مختلف از «عروس آتش» تا «ارتفاع پست» و «چهارشنبه سوری» و «به رنگ ارغوان» حضورهایی ماندگار در سینمای ایران ثبت کرده است؛ اما بازیگری که در حوزه فعالیت خود این روزها دوران اوجی را سپری می‌کند، ۱۰ سال قبل نخستین تجربه فیلمسازی را پشت سر گذاشت.
«سفر سرخ» به عنوان اولین اثر سینمایی فرخ‌نژاد در مقام کارگردان در سال‌هایی تولید شده که او به تازگی در «عروس آتش» بازی کرده بود و حضور غزل صارمی در این فیلم حاصل همکاری این دو بازیگر در «عروس آتش» است.
فرخ‌نژاد فیلم خود را در همان سال‌ها به تهیه‌کنندگی صداوسیما ساخت و به پایان رساند، اما برای به نمایش درآمدن اثرش ۱۰ سال به انتظار نشست؛ ۱۰ سالی که طی آن «دوئل» احمدرضا درویش با موضوع جنگ ایران و عراق ساخته شد و مهدی نادری «بدرود بغداد» را درباره جنگ عراق و آمریکا تولید کرد و تکنولوژی بالای این آثار و ساختار مدرن آن‌ها در کنار دیگر فیلم‌های تولید شده طی این سال‌ها سطح توقع مخاطب ایرانی را از فیلمسازی آن هم در حوزه دفاع مقدس بالاتر برد.

«سفر سرخ» با جنگ نمی جنگد/ خواستم حقایق جنگ را نشان بدهم
کارگردان فیلم سینمایی «سفر سرخ» اعتقاد دارد این فیلم اثری برای نمایش سلحشوری‌های جنگ ایران و عراق نیست، بلکه با هدف نمایش حقایق جنگ ساخته شده است.
 حمید فرخ‌نژاد بازیگر محبوب منتقدان سینمایی است؛ بازی‌های تاثیرگذار او در فیلم‌های مختلف از «عروس آتش» تا «ارتفاع پست» و «چهارشنبه سوری» و «به رنگ ارغوان» حضورهایی ماندگار در سینمای ایران ثبت کرده است؛ اما بازیگری که در حوزه فعالیت خود این روزها دوران اوجی را سپری می‌کند، ۱۰ سال قبل نخستین تجربه فیلمسازی را پشت سر گذاشت.
«سفر سرخ» به عنوان اولین اثر سینمایی فرخ‌نژاد در مقام کارگردان در سال‌هایی تولید شده که او به تازگی در «عروس آتش» بازی کرده بود و حضور غزل صارمی در این فیلم حاصل همکاری این دو بازیگر در «عروس آتش» است.
فرخ‌نژاد فیلم خود را در همان سال‌ها به تهیه‌کنندگی صداوسیما ساخت و به پایان رساند، اما برای به نمایش درآمدن اثرش ۱۰ سال به انتظار نشست؛ ۱۰ سالی که طی آن «دوئل» احمدرضا درویش با موضوع جنگ ایران و عراق ساخته شد و مهدی نادری «بدرود بغداد» را درباره جنگ عراق و آمریکا تولید کرد و تکنولوژی بالای این آثار و ساختار مدرن آن‌ها در کنار دیگر فیلم‌های تولید شده طی این سال‌ها سطح توقع مخاطب ایرانی را از فیلمسازی آن هم در حوزه دفاع مقدس بالاتر برد.
به همین دلیل بود که وقتی «سفر سرخ» بعد از ۱۰ سالی که در نهایت روشن نشد چرا فیلم را از اکران باز داشته در بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد آنچنان که تصور می‌شد خیره‌کننده ظاهر نشد.
نخستین فیلم سینمایی فرخ‌نژاد اثری با موضوع جنگ ایران و عراق است؛ روزهایی که خرمشهر از سوی نیروهای عراقی اشغال شده و حالا یک پرستار، فرمانده جنگ، سرباز و فردی که حاضر است با وطن فروشی جان سالم به در ببرد در مواجهه با نیروهای عراقی قرار گرفته‌اند.
غزل صارمی، برزو ارجمند، حبیب دهقان‌نسب و صادق صفایی نقش این چهار ایرانی را بازی می‌کنند؛ افرادی که هر یک با دیدگاه خود به جنگ می‌نگرند و آن را تحلیل می‌کنند.
 یکی از ویژگی‌های «سفر سرخ» بیان مستندگونه و به نوعی حقیقی شرایط جنگ ایران و عراق است، حضور شما در سال‌های جنگ در منطقه‌ای که جنگ جریان داشت، تا چه حد روی این نگاه تاثیر داشت؟
فکر نمی‌کنم برای ساخت فیلمی درباره جنگ حتماً باید در متن آن قرار داشت. برای ساخت چنین فیلمی بیش از هر چیز برقراری ارتباط با آن فضا اهمیت دارد؛ واکاوی درونیات آدم‌هایی که در فیلمنامه ترسیم می‌شوند. در «سفر سرخ» با چند نفر در جریان جنگ همراه می‌شویم که هر کدام نگاه خاص خود را به جنگ دارد. برای اینکه هر کدام از این شخصیت‌ها واقعی به نظر برسد و مخاطب آن‌ها را بپذیرد بیش از آنکه شناخت من از اتفاقات جنگ ایران و عراق و تجربیاتم از آن دوران اهمیت داشته باشد، پرداخت شخصیت‌ها مهم است،‌ جغرافیا و فضا نیز باید همراه و همسو با شخصیت‌ها و قصه اصلی از آب در می‌آمد.
 یعنی تاثیر آن سال‌ها و تجربیات شما از جنگ روی «سفر سرخ» تاثیری نداشت؟
نمی‌توانم بگویم تاثیری نداشت، اما نکته‌ای که می‌خواهم روی آن تاکید کنم این است که حتماً نباید در آن فضا و موقعیت قرار داشت تا در نهایت کار درست شود. شناخت دقیق‌تر و درست‌تر باید متوجه روابط آدم‌ها و نوع ارتباط آنان باشد.
 تفاوت مشخص «سفر سرخ» با اغلب فیلم‌هایی که در تمامی این سال‌ها در مورد جنگ ایران و عراق ساخته شده، نگاه به واقعیت‌های جنگ است؛ مسئله‌ای که همواره پشت بیان حماسی جنگ پنهان شده، اما شما در این فیلم این پرده را کنار زدید و از همه تلخی و رنجی که در جنگ وجود داشته گفتید.
طبیعتاً هیچ جنگی با خودش آبادی نمی‌آورد. البته تاثیرات مثبت جنگ نیز از کسی پنهان نیست، اما در نهایت واقعیت این است که به لحاظ روانی و جسمانی جنگ ضررهای زیادی به همراه دارد، ولی همین جنگ است که در خودش لحظات عجیب و ویژه و تکرارنشدنی دارد؛‌ لحظاتی که انسان‌ها باید از خودگذشتگی کنند. جنگ تمرین ازخودگذشتگی است. با وجود این در هیچ کجای دنیا نمی‌بنیم که افراد به استقبال جنگ بروند و مشکلات و نتایج منفی جنگ بیشتر از موارد مثبت آن بود است. هر کسی از نگاه خود به جنگ می‌نگرد؛ بعضی بعد مثبت را بیشتر می‌بینند و بعضی منفی…
 و شما؟
من در «سفر سرخ» از چهار نگاه، یعنی نگاه هر کدام از شخصیت‌های اصلی فیلم به جنگ نگاه کردم. دوربین جهت نگاه هیچ کدام از این شخصیت‌ها را به طور مشخص دنبال نمی‌کند. در این فیلم به مقوله جنگ از چهار منظر نگاه شده است؛ یکی فردی است که مایل است هرچه زودتر در جنگ شهید شود و مرگ در جنگ مسئله‌ای است که انتظار آن را می‌کشد. دومین نگاه مربوط به فردی است که تمایلی به کشته شدن ندارد و به هر قیمت حتی فروختن وطن می‌خواهد زنده بماند. نفر سوم کسی است که جنگ و مرگ و زندگی را مدیریت می‌کند و آنجا که لازم است خودش جنگ را شروع می‌کند چهارمین نفر فردی است که نگاه غریزی به جنگ دارد و در این میان پرستار شاهد و ناظر اتفاقات است، انواع نگاه‌ها و شخصیت‌ها در مواجهه با جنگ می‌توان در «سفر سرخ» مشاهده کرد.
در نگاهی به همین چهار شخصیت ما با افرادی روبرو می‌شویم که همان نگاه واقع‌گرایانه را بیش از سلحشوری در جنگ در نظر دارند و این واقع‌گرایی در ادبیات جنگ در سال‌های اخیر دیده شده، اما سینما کمتر با آن مواجه شده‌ایم.
جنگ ایران و عراق جنگی به وسعت دو کشور بود. واقعیت‌هایی در جریان این جنگ اتفاق افتاده بود که صرفاً هدف من در «سفر سرخ» بیان آن‌ها نبود. ممکن بود برخی از این اتفاقات اصلاً در جریان جنگ نیافتاده باشد، اما کلیت آن از همه چیزی که در این اتفاق با آن روبرو بودیم، دور نبود. مهم این بود که داستان مورد نظر به درستی پرداخت شود و برای تماشاگر باورپذیر به نظر برسد. جنگ در خود نگاه‌های عصبی داشت و گاه سلحشوری سعی کردم هر دوی این نگاه‌ها در کنار هم باشند.
 «طبل بزرگ زیر پای چپ» یکی از فیلم‌های جنگی با بازی شما در این سال‌ها بود که اتفاقاً در آنجا نیز ما شاهد نگاهی ضدجنگ بودیم. این فیلم بعد از تولید «سفر سرخ» تولید شد. خط سیر مشترکی بین آن فیلم و «سفر سرخ» می‌بینید؟
هر دوی این فیلم‌ها جایگاه خاص خود را دارند و نمی‌توان چندان آن‌‌ها را مشابه یکدیگر دانست، اما از سوی دیگر باید پذیرفت نه در «طبل بزرگ زیر پای چپ» و نه در «سفر سرخ» افراد تشویق به جنگ نمی‌شوند. این‌ها از سلحشوری‌های جنگ نمی‌گویند و نگاهی منفی نسبت به تبعات منفی جنگ در آن‌ها وجود دارد. از این زوایه دید شاید بتوان نکات مشترکی یافت.
 چرا خودتان در فیلم بازی نکردید؟
می‌خواستم روی کارگردانی به صورت کامل متمرکز شود و این تمرکز روی کارهای پشت دوربین اجازه نمی‌داد خودم هم نقشی را ایفا کنم.
 اما تاثیر بازیگری شما روی بازی بازیگران قابل درک است؛ گاه بازی‌های عصبی و شکل کار بازیگران شبیه نوع بازی خودتان بود. این‌ها به هر حال از شما به بازیگران منتقل شده بود.
طبیعتاً بازیگران از سوی کارگردان هدایت می‌شوند و نمی‌توان تاثیر هدایت‌های کارگردان را روی بازی بازیگران نادیده گرفت. قطعاً بازیگران «سفر سرخ» هم از بازی من و هدایت‌هایم تاثیر گرفته بودند.
 قبول دارید با توجه به تجربیات نوی سینمای ایران در سال‌های اخیر در حوزه سینمای دفاع مقدس، ده سالی که از تولید فیلم شما گذشته کاملاً به چشم می‌آید؟
طبیعتاً این فیلم تجربه ده سال قبل است. امکانات و ابزاری که آن روزها ما در اختیار داشتیم با آنچه که این روزها در سینمای وجود دارد تفاوت بسیاری داشت و البته ما با امکانات آن روزها فیلم ساختیم و قطعاً این مسئله در «سفر سرخ» به چشم می‌آید و احساس می‌شود. علاوه بر این‌ها «سفر سرخ» تجربه اول من بود و همه این‌ها در کنار هم می‌تواند روی کار تاثیر گذاشته باشد و فضای آن را با چیزی که این روزها در تولیدات دفاع مقدس سینمای ایران می‌بنیم متفاوت کند.
 قصد دارید بالاخره بعد از ۱۰ سال و روشن شدن وضعیت نامعلوم «سفر سرخ» سراغ تولید فیلم دیگری بروید؟
اگر خدا بخواهد حتماً این کار را می‌کنم.