گشتی در دیار کارون

شب گردی، ازدحام بی سابقه در مراکز خرید، پیاده روهای غیرقابل پیاده روی از فرط شلوغی، پرسه زنی های بی هدف در خیابان ها، صدای بلند موسیقی اغلب بندری در اتومبیل ها، جملات محیرالعقول در خصوص شهر روی شیشه مغازه ها و اتومبیل ها و… اینها نمادهایی است که توجه هر تازه واردی را به محض ورود به آبادان به خود جلب می کند.

از همان نوروز سال گذشته که چند روزی را در آبادان سپری کردم، دریافتم که جاذبه های انسانی این شهر ـ و بعضی شهرهای دیگر خوزستان ـ از حیث زیبایی و دلنشینی به همه جاذبه های طبیعی و تاریخی خیلی از شهرهای دیگر پهلو می زند. فارغ از گزاره های کلیشه ای همچون خونگرم بودن جنوبی ها ـ که البته دور از واقعیت نیست ـ اینجا برای کسانی که دل و دماغ فکر کردن به روحیات مردم را داشته باشند و اهل تاملات رفتارشناسانه در خصوص آنها باشند، یکی از بهترین مقاصد برای سفر است.

احساس زنده بودن از همه جا می بارد، انگار تک تک اجزای شهر، از در و دیوارها گرفته تا خیابان ها و مراکز خرید، نفس می کشند. این حس مشترکی است که پیاده روی های شبانه در آبادان، خرمشهر و اهواز به من می دهد. زندگی شبانه چیزیست که در این سه شهر برایم معنای دیگری می یابد. شلوغی بی نظیر خیابان ها در ساعات انتهایی شب و وجنات و سکنات پیاده ها و سواره هایی که در خیابان هستند، توجه هر تازه واردی را به خود جلب می کند. صدای بلند ضبط صوت اتومبیل ها، موزیک های شیش وهشت و اغلب بندری، آواز داخل اتومبیل و حتی در پشت خاور و وانت، نصب سیستم صوتی روی موتورسیکلت توام با تنبک نوازیِ دسته جمعی در برخی نقاط شهر، تنها گوشه های از مختصات این شب های خرمشهر و اهواز و خصوصاً آبادان است. این فضا برای کسی که این روزها به دیدن همشهریان اغلب افسرده و خموده تهرانی عادت کرده، قدری بدیع است یا طفل گریزپای شادی که این روزها گمشده خیلی جاهاست، به اینجا گریخته و همه جا را تسخیر کرده یا قوای شناختی من دچار اختلالات غریب شده است. از آنجا که شب های دیگر هم به همین منوال سپری می شود، درمی یابم احتمال اختلال قوای شناختی، احتمالی بلاوجه است.

این شرایط عادی نیست، مثل تمام مواقعی که همه چیز عالی به نظر می رسد، ناخودآگاه احساس می کنم یک جای کار می لنگد. با مردم که همکلام می شوم درمی یابم که محرومیت و فقر و بیکاری در تمام شهرهای خوزستان بیداد می کند. در همین آبادان هم جز در چند خیابان و چهارراه با کلاس، چهره کریه فقر از زیر دامن شهر بیرون زده، این که این مردم در اوج ناملایمات، شادند یا حتی تظاهر به شادی می کنند، ستودنی است اما از منظر «اندازه نگه دار که اندازه نکوست»، گاهی آدم مجبور می شود به آنهایی که این روحیات را به «الکی خوشی» تعبیر می کنند، هم کمی حق بدهد.

تب خرید در آبادان بالاست. این را همه کسانی که گذرشان به این شهر بیفتد می فهمند. حتی در ایام غیر از نوروز هم که مسافر چندانی در این شهر وجود ندارد تب خرید بالاست. این را از همصحبتی با بازاری ها و مردم در آبادان می فهمم. یکی از دوستان که چند سالی است در آبادان سکونت دارد، در مورد سرمایه گذاری های سودآور در این شهر می گوید هر کسب وکاری که مرتبط با خوراک و پوشاک مردم باشد، اینجا جواب می دهد.

مهم ترین ویژگی آبادان و برخی شهرهای دیگر خوزستان جاذبه های انسانی است. اگر انتظار دارید که در بازدید از موزه مردم شناسی یا خواندن کاتالوگ های مخصوص گردشگران چیزهایی در این رابطه گیرتان بیاید، سخت در اشتباهید، برای کنکاش در باب روحیات و خلقیات مردم، باید به مشاهدات و یافته های شخصی خود بسنده کنید. در یک بعدازظهر گرم بهاری به خنکای موزه آبادان پناه می برم تا با یک تیر ۲ نشان زده باشم. این موزه که علاوه بر اشیا و آثار تاریخی، در بخش کوچکی از خود، موزه مردم شناسی این شهرستان را در خود جای داده، در نزدیکی های دانشکده نفت آبادان واقع شده است. وارد که می شوم، بیش از آن که از هیبت اشیای تاریخی و گنجینه موزه تحت تاثیر قرار بگیرم، موزیک در حال پخش توجهم را جلب می کند. بخش مردم شناسی موزه هم بجز چند ماکت لباس محلی بعضی شهرهای خوزستان، چیز دیگری برای معرفی مردم این خطه ندارد. کاتالوگ های مخصوص گردشگران نیز که توسط ارگان های ذی ربط در شهرستان چاپ شده، چیز خاصی به معلومات مسافران نمی افزاید، البته نباید هم بیفزاید، حداقل ما که روزنامه نگاریم از فرآیند تدوین و تکوین این گونه بروشورها در ادارات دولتی به حد کافی اطلاع داریم…

از کارگری که مشغول رنگ کاری جدول های کنار خیابان است، نشانی «فلکه سینما تاج» را می پرسم، جهت را نشانم می دهد و به کارش ادامه می دهد. چند قدم که برمی دارم از جایش برمی خیزد و با همان لباس کار و دست های رنگی، موتورش را روشن می کند و به دنبالم می آید، با این استدلال که ماشین های عبوری اینجا برای مسافر نگه نمی دارند، سوارم می کند و به مقصد می رساندم.

در منطقه زیبای «علی کله» در دزفول، وارد یک ساندویچی می شویم. پس از خوردن ساندویچ و موقع پرداخت هزینه ها صاحب مغازه از من می پرسد اهل چه شهری هستم، وقتی می فهمد اصالتاً متعلق به اردبیلم، به سرعت کانال را عوض می کند و تاکید می کند که پول نمی گیرد.

پس از اصرارهای من، به جای هشت هزار و ششصد تومان، پنج هزار تومان می گیرد و تاکید می کند که نمی خواهد از یک ترک پول اضافه بگیرد.

دوست بسیار عزیزم در حالی که از خرمشهر عازم آبادان هستیم، می گوید در جزیره کیش، لاک پشتی به اندازه نصف پرایدی که در آن نشسته ایم را به چشم خود دیده است. فارغ از صحت و سقم ادعایش، فقط محض مزاح و البته اذیت کردنش، وانمود می کنیم که به قول معروف خالی بسته. راننده می شنود و عصبانی می شود، به ما نهیب می زند که چرا دوستمان را به خالی بندی متهم می کنیم، بعد هم می گوید که خودش یک بار از نزدیک لاک پشتی را دیده که دوبرابر این پراید بوده است.

و نکته آخر این که اگر گذرتان به آبادان افتاد، «قلیه میگو» را از دست ندهید.