گزارش پشت صحنه تئاتر تلویزیونی «آدم‌های ماشینی»

تقابل انسان و ماشینیزم
تئاتر تلویزیونی «آدم‌های ماشینی» به کارگردانی حسین مختاری و تهیه‌کنندگی رضا خوشدل‌راد در گروه فیلم و نمایش شبکه ۴ سیما در حال تصویربرداری است. به همین بهانه سری به استودیوی ضبط این تله‌تئاتر زدم تا در جریان روند تولید این اثر قرار بگیرم.در استودیوی همیشگی تله‌تئاترها مسعود فروتن، کارگردان کنار حسین مختاری، کارگردان هنری و تهمینه هموطن، منشی‌صحنه پشت مانیتورها در اتاق فرمان نشسته بودند و صحنه‌ها را به اتفاق کنترل می‌کردند. وارد استودیو می‌شوم و مهدی شیبانی‌زاده، مدیر تولید برنامه پذیرای من می‌شود.
با نگاهی به اطراف دکورها را می‌بینم که طراحی آنها توسط فرشید موثق انجام شده و دور تا دور صحنه را اضلاع مختلفی تشکیل می‌دهند.
کوروش سلیمانی، چهره آشنایی است که در میان سایر بازیگران او را شناخته‌ام و حمیدرضا هدایتی‌راد نیز چهره دیگری است که چند کار تصویری با بازی او در خاطرم می‌آید.
عکس چند آدم‌آهنی در صحنه‌ها خودنمایی می‌کند. استفاده از رنگ‌های سرد و چند صندلی فلزی فضا را بیش از پیش بی‌روح کرده است. پنجره نسبتا بزرگی نیز طراحی شده که آن طرفش تصاویری از ماشین‌های تخیلی است و عاری از هرگونه درخت یا طبیعتی.رضا خوشدل‌راد، تهیه‌کننده این تله‌تئاتر به گروه پیوسته است. بازیگران هنوز برای ضبط آماده نشده‌اند. بهترین فرصت است که دلایل انتخاب این نمایشنامه را از زبان او بشنویم.

تقابل انسان و ماشینیزم
تئاتر تلویزیونی «آدم‌های ماشینی» به کارگردانی حسین مختاری و تهیه‌کنندگی رضا خوشدل‌راد در گروه فیلم و نمایش شبکه ۴ سیما در حال تصویربرداری است. به همین بهانه سری به استودیوی ضبط این تله‌تئاتر زدم تا در جریان روند تولید این اثر قرار بگیرم.در استودیوی همیشگی تله‌تئاترها مسعود فروتن، کارگردان کنار حسین مختاری، کارگردان هنری و تهمینه هموطن، منشی‌صحنه پشت مانیتورها در اتاق فرمان نشسته بودند و صحنه‌ها را به اتفاق کنترل می‌کردند. وارد استودیو می‌شوم و مهدی شیبانی‌زاده، مدیر تولید برنامه پذیرای من می‌شود.
با نگاهی به اطراف دکورها را می‌بینم که طراحی آنها توسط فرشید موثق انجام شده و دور تا دور صحنه را اضلاع مختلفی تشکیل می‌دهند.
کوروش سلیمانی، چهره آشنایی است که در میان سایر بازیگران او را شناخته‌ام و حمیدرضا هدایتی‌راد نیز چهره دیگری است که چند کار تصویری با بازی او در خاطرم می‌آید.
عکس چند آدم‌آهنی در صحنه‌ها خودنمایی می‌کند. استفاده از رنگ‌های سرد و چند صندلی فلزی فضا را بیش از پیش بی‌روح کرده است. پنجره نسبتا بزرگی نیز طراحی شده که آن طرفش تصاویری از ماشین‌های تخیلی است و عاری از هرگونه درخت یا طبیعتی.رضا خوشدل‌راد، تهیه‌کننده این تله‌تئاتر به گروه پیوسته است. بازیگران هنوز برای ضبط آماده نشده‌اند. بهترین فرصت است که دلایل انتخاب این نمایشنامه را از زبان او بشنویم.
«آدم‌های ماشینی» نمایشنامه معروفی از نویسنده اهل چک به نام کارل چاپک در اوایل قرن بیستم است که در تمام دنیا بارها روی صحنه رفته و در سال ۲۰۰۷ آخرین اجرا را در نیویورک داشته است و من این متن را انتخاب کردم چون نمایشنامه‌ای مشهور و قابل توجه در عالم نمایش است.
وی درخصوص موضوع این تله‌تئاتر می‌‌گوید: انسان به ابزارسازی معروف است، اما همیشه از ابزاری که می‌سازد هراس دارد. ابزار به ما قدرت می‌دهد، ولی انسان نگران قدرتی است که ابزار به او می‌دهد. این نگرانی که از قدیم وجود داشته، در قرن بیستم و با رشد فناوری و تنوع ابزارها بیشتر از گذشته شده و تا آنجا پیش رفته که نگران از بین رفتن ارزش‌های انسانی هم می‌شود. این که باورهای انسان زیر چرخ‌های ماشین خرد و اخلاقیات به فراموشی سپرده می‌شود، درواقع پیام این نمایشنامه است و از این‌گونه هراس‌ها صحبت می‌کند.در این نمایشنامه دختری به نام هلنا به جزیره‌ای که در آن آدم‌های ماشینی ساخته می‌شوند می‌رود و برای مبارزه با ساخت این آدم‌ها، جریاناتی را به وجود می‌آورد. درواقع نویسنده این نمایشنامه می‌خواهد یک‌بار دیگر توجه ما را به ارزش‌‌های انسانی، اخلاقیات، عشق و ادامه حیات در روی کره‌زمین جلب کند و هشدار می‌دهد که ماشینیزم بر انسان چیره نشود.
خوشدل راد اشاره می‌کند: این نمایشنامه برای اولین بار است که در ایران اجرا می‌شود و بعد از تصویب در شبکه ۴ و انتخاب عوامل، وارد مراحل تولید شدیم. بازیگران ما حدود ۲۵ روز تمرین داشتند و در حال حاضر ۱۳ روز است که مشغول ضبط در این استودیو هستیم.
این تهیه‌کننده درباره انتخاب بازیگران می‌گوید: سعی کردیم از بازیگرانی که سابقه تئاتر دارند و مناسب نقش‌ها هستند، دعوت به همکاری کنیم و از انتخاب آنها راضی هستم.
او که پیش از این نمایش تلویزیونی «بچه‌های من، آفریقای من» را به کارگردانی حسین مختاری در کارنامه هنری‌اش ثبت کرده است، درخصوص همکاری با این کارگردان در آدم‌های ماشینی اظهار کرد: با توجه به تجربه همکاری قبلی که با مختاری داشتم، برای این کار هم از او دعوت کردم که امیدوارم باز تجربه خوبی باشد.
او در پایان ضمن اشاره به طراحی صحنه و لباس این پروژه خاطرنشان کرد: طراحی‌های تازه‌ای در ساخت این تله‌تئاتر انجام شده است بویژه در بخش طراحی لباس آدم‌های ماشینی.
سراغ بهیه خوشنویسان، طراح لباس این تله‌تئاتر رفتم و از او درباره روند طراحی لباس شخصیت‌های نمایش آدم‌های ماشینی سوالاتی را پرسیدم:
طراحی لباس در هر پروژه‌ای با نگاه از متن نمایشنامه خلق می‌شود و برای طراحی لباس این تله‌تئاتر، چون هیچ‌گونه الگوی عینی وجود نداشت، وقت بیشتری صرف آن شد. بخصوص در طراحی لباس آدم‌های ماشینی دقت فراوانی لازم بود، زیرا آدم‌های ماشینی در این کار کاملا با آن چیزی که در اذهان مردم وجود دارد، تفاوت داشت. افراد مکانیکی در این پروژه کاملا شبیه انسان هستند و بیشتر باید روی رنگ‌ها و حسی که به تماشاچی می‌دادند کار می‌کردم. در واقع برای ۷ آدم ماشینی طراحی لباس کردیم و در پایان برای دو آدم ماشینی که پیشرفته‌تر بودند، اتود زدیم و اجرا شد.وی اظهار کرد: من برای طراحی لباس نکاتی را از خود نمایشنامه برداشت کردم، چون داستان مربوط به اوایل قرن بیستم بود، مثلا شخصیت‌های هلنا و دومین باید لباس‌هایی مربوط به همان دوران را می‌داشتند، ولی برای آدم‌های ماشینی دیگر از تخیل و تجربه استفاده شد.
خوشنویسان که در سال‌های دور برای دو?مجموعه پرمخاطب «آخرین ستاره شب» و «صید در پی صیاد» طراحی لباس کرده است و این سال‌ها بیشتر در کارهای نمایشی حضوری پررنگ در طراحی لباس داشته، درباره تفاوت‌های طراحی لباس در این دو مقوله می‌گوید: طراحی لباس برای تله‌تئاتر یا نمایش صحنه، تفاوت‌های عمده‌ای دارد. در طراحی لباس برای تئاتر روی صحنه، طراحان آزادی عمل بیشتری درخصوص انتخاب رنگ‌ها و… دارند، اما در کارهای تلویزیونی ندارند، مثلا برخی رنگ‌ها یا پارچه‌هایی که جلوی دوربین انعکاس نور دارند یا مسائل دیگر در تئاتر برایشان محدودیتی وجود ندارد. در واقع در طراحی لباس برای تئاتر یا سریال برخی نکات باید رعایت شود که طراحان به آنها کاملا آگاه هستند، اما وقتی صحبت از تئاتر تلویزیونی می‌شود کار کمی دشوار می‌شود، به طوری که نکات و حال و هوای نمایش باید حفظ شود و نیز نکاتی که باید جلوی دوربین لحاظ شود نیز به آن افزوده می‌شود و رعایت این نکات می‌تواند طراح را به یک طراحی مناسب و حرفه‌ای برساند.
مختاری، کارگردان هنری وارد استودیو می‌شود و با چند بازیگر نکاتی را در میان می‌گذارد.در این فاصله ثنا صادقی هم مشغول آماده شدن برای شروع ضبط می‌شود. او قرار است نقش اصلی زن را در این تله‌تئاتر بازی کند. صادقی بازیگر جوانی است که تجربیات تئاتری خوبی هم دارد، ولی حضور در تلویزیون را برای اولین بار تجربه می‌کند. او در توضیح نقش خود گفت: من نقش هلنا را بازی می‌کنم که دختر یک رئیس‌جمهور است و از روی کنجکاوی به جزیره‌ای می‌آید که در آن کارخانه‌ای آدم‌های مکانیکی می‌سازد. هلنا به کارخانه می‌رود و با این کار مخالفت می‌کند که در نهایت حضور او در جزیره باعث اتفاقات جالبی در کارخانه می‌شود.او از کمک‌ها و راهنمایی‌های کارگردان هنری تله‌تئاتر یاد می‌کند و می‌گوید:
وقتی متن را خواندم با این که دیالوگ‌هایش سنگین بود، خیلی خوشم آمد و چون هلنا شخصیت اصلی کار بود، خیلی می‌ترسیدم اما راهنمایی‌های آقای مختاری خیلی به من کمک کرد و سایر عوامل نیز به من دلگرمی می‌دادند.او چیزی حدود یک ماه تمرین داشته و چند روز است که برای ضبط می‌آید. صادقی، هلنا را چنین توصیف می‌کند: او دختری کنجکاو و جسور است که مدافع حقوق ربات‌هاست و از طرف انجمن بشردوستان به جزیره آمده است.
شیبانی‌زاده که عکاسی پروژه را نیز عهده‌دار است به استودیو می‌آید. از او درباره دکورها می‌پرسم که می‌گوید: فرشید موثق امروز حضور ندارد، ولی برای این تئاتر تلویزیونی ۳ تا دکور طراحی کرده و دکوری که الان در آن مشغول ضبط هستیم، دکور دوم است و دکور آخر ما مربوط به سالن تشریح است که یک میز بزرگ داخل آن قرار می‌گیرد.
زین‌الدین علامه که یکی از تصویربرداران پرسابقه تلویزیون است، آثاری چون امیرکبیر، سایه همسایه، بدون شرح، باجناق‌ها و تله‌تئاترهای شایعه آقای توپاز و… از دوربین او به ثبت رسیده‌اند. او در این تله‌تئاتر یکی از ۳ تصویربردار نمایش است.
علامه درباره تصویربرداری این تله‌تئاتر گفت: این کار دکور متفاوتی دارد و امکانی را ایجاد می‌کند که مثلا دوربین من با ۲ دوربین دیگر داخل استودیو ۱۸۰ درجه تغییر وضعیت دارد و مدام با اتاق فرمان و کارگردان تلویزیونی در حال هماهنگی هستیم. تفاوت تله‌تئاتر با سریال در این است که در ضبط نمایش تلویزیونی باید فضای تئاتری کاملا حفظ شود، اما در سریال یک دوربین بیشتر وجود ندارد و کار راحت‌تر است، اما در کارهایی نظیر آدم‌های ماشینی ۳ نفر در کنار هم باید صحنه‌ها را ثبت کنند.
کوروش سلیمانی، چهره‌ آشنای این تله‌تئاتر است که هنرنمایی او را در مجموعه «فاکتور هشت» یا اجرای برنامه «سینما یک» دیده‌ایم. او نقش هری دومین،‌ مدیر کارخانه ربات‌سازی را بازی می‌کند. او درباره دلایل انتخاب این نقش می‌گوید:
من تئاتری هستم و دوست دارم در این پروژه‌ها حضور داشته باشم. من سال‌ها در گروه تئاتری قطب‌الدین صادقی به عنوان بازیگر حضور داشتم. دلیل حضورم در این نمایشنامه، داستان خوب کارل چاپک، نمایشنامه‌نویس اهل چک بود که مرا برای حضور در این تله‌تئاتر ترغیب کرد. چاپک در ادبیات علمی ـ تخیلی جایگاه ویژه‌ای در جهان دارد و در آدم‌های ماشینی به تقابل انسان و ماشین که از دیرباز در جهان بوده می‌پردازد و دارای لایه‌های پنهانی است که متن را جذاب‌تر کرده است.
وی درخصوص بازیگران نقش مقابل خود گفت: بازیگران این تله‌تئاتر سابقه تئاتر و رادیو دارند و برخی هم تجارب اولیه خودشان را پشت‌سر می‌گذارند. من به این دوستان می‌گویم که خوش‌شانسی بزرگی داشته‌اند که در این اثر حضور دارند، چون بسیاری از بازیگران تحصیلکرده را می‌شناسم که چنین موقعیت‌هایی برایشان فراهم نشده که در چنین اثر برجسته‌ای حضور داشته باشند.
او درباره کارگردان هنری تله‌تئاتر می‌گوید: من از سابقه پربار حسین مختاری در دهه ۶۰ باخبرم و از همکاری‌ با ایشان راضی هستم. طبیعی است که اگر شخص دیگری کارگردان این نمایش بود، کار فرم دیگری پیدا می‌کرد. البته جا دارد به ترجمه این نمایشنامه توسط استاد کامران فانی و سعید حمیدیان اشاره کنم که ترجمه خوبی بوده و توصیه می‌کنم که بهتر است یک بازنویسی روی ترجمه آن انجام دهند، چون این ترجمه مربوط به ده‌ها سال پیش است و بازیگران برای ادای برخی دیالوگ‌ها دچار مشکل می‌شوند. او می‌افزاید: به نظر من تله‌تئاتر یک تولید تلویزیونی است که هم برای مخاطبان خاص و هم عام می‌تواند جالب توجه باشد.
او از حرکت‌های خوبی که در گروه فیلم و نمایش شبکه ۴ در تولید تله‌تئاتر انجام شده یاد کرد و با اشاره به تبلیغات مناسبی که برای پخش نمایش‌های تلویزیونی انجام می‌شود، اظهار کرد: بتازگی تبلیغات خوبی برای پخش تله‌تئاترها در شبکه‌های مختلف سیما انجام می‌شود که حرکت ارزنده‌ای است و باعث جذب تماشاچی بیشتر می‌شود. اگر ما قصد فرهنگ‌سازی داریم، باید تماشاگران تلویزیون را با مقوله تئاتر که یکی از راه‌های آن تولید و پخش تله‌تئاتر در سیماست آشناتر کنیم و امیدوارم گام‌های بیشتری در این زمینه برداشته شود.
منصوره بسمل