نگاهی به موسیقی فیلم طبقه سوم

بعید می‌دانم که بهرنگ شگرف‌کار پیش از این به صورت جدی موسیقی فیلم کار کرده باشد. او سال‌های گذشته را در خارج از ایران تحصیل موسیقی می‌کرده و پیش از آن رهبری گروه کر دانشگاه تهران و ارکستر سمفونیک تهران را به عهده داشته. اینها را گفتم که خاطر نشان کرده باشم شگرف‌کار آهنگسازی است که با وجود تازه‌واردی‌‌اش در حوزه‌ی موسیقی فیلم اما سابقه‌ی خوبی در موسیقی کلاسیک دارد و این حوزه‌ را به خوبی می‌شناسد.
“طبقه‌ سوم” فیلم مدرنی است و پر از دیالوگ، که همین کار آهنگساز فیلم را دشوار می‌کند چرا که یک آهنگساز نوپای موسیقی فیلم خیلی فرصت تجربه در فضای مدرن آپارتمانی را پیدا نمی‌کند، ثانیا برای فیلمی از این جنس و تا این اندازه پر دیالوگ، نمی‌شود موسیقی با حجم بالا نوشت چرا که شنیدن دیالوگ‌ها را دشوار می‌کند. شاید از این نظر شگرف‌کار فیلم سختی را برای شروع کارش در حوزه‌ی موسیقی فیلم انتخاب کرده باشد. البته قرار بوده که پیش از این “کیوان جهانشاهی” ساخت موسیقی این فیلم را به عهده بگیرد که بنا به دلایلی این اتفاق صورت نگرفته و قرعه به نام شگرف‌کار افتاده.
 “طبقه سوم” فضای دزد و پلیسی دارد و وقتی هم پلیسی نیست که دنبال فراری باشد در خانه‌ی مهناز افشار تعقیب و گریز همچنان به راه است و میان او و پگاه آهنگرانی این کشمکش قدرتمندانه وجود دارد. موسیقی که باید روی چنین فیلمی بیاید طبیعتا باید موسیقی باشد از جنس موسیقی‌های اکشن.

بعید می‌دانم که بهرنگ شگرف‌کار پیش از این به صورت جدی موسیقی فیلم کار کرده باشد. او سال‌های گذشته را در خارج از ایران تحصیل موسیقی می‌کرده و پیش از آن رهبری گروه کر دانشگاه تهران و ارکستر سمفونیک تهران را به عهده داشته. اینها را گفتم که خاطر نشان کرده باشم شگرف‌کار آهنگسازی است که با وجود تازه‌واردی‌‌اش در حوزه‌ی موسیقی فیلم اما سابقه‌ی خوبی در موسیقی کلاسیک دارد و این حوزه‌ را به خوبی می‌شناسد.
“طبقه‌ سوم” فیلم مدرنی است و پر از دیالوگ، که همین کار آهنگساز فیلم را دشوار می‌کند چرا که یک آهنگساز نوپای موسیقی فیلم خیلی فرصت تجربه در فضای مدرن آپارتمانی را پیدا نمی‌کند، ثانیا برای فیلمی از این جنس و تا این اندازه پر دیالوگ، نمی‌شود موسیقی با حجم بالا نوشت چرا که شنیدن دیالوگ‌ها را دشوار می‌کند. شاید از این نظر شگرف‌کار فیلم سختی را برای شروع کارش در حوزه‌ی موسیقی فیلم انتخاب کرده باشد. البته قرار بوده که پیش از این “کیوان جهانشاهی” ساخت موسیقی این فیلم را به عهده بگیرد که بنا به دلایلی این اتفاق صورت نگرفته و قرعه به نام شگرف‌کار افتاده.
 “طبقه سوم” فضای دزد و پلیسی دارد و وقتی هم پلیسی نیست که دنبال فراری باشد در خانه‌ی مهناز افشار تعقیب و گریز همچنان به راه است و میان او و پگاه آهنگرانی این کشمکش قدرتمندانه وجود دارد. موسیقی که باید روی چنین فیلمی بیاید طبیعتا باید موسیقی باشد از جنس موسیقی‌های اکشن. نمی‌شود توقع داشت که موسیقی آرام پیانویی را شنید که ویلنی آن را همراه می‌کند و این دو زن هم دارند به هم چنگ و دندان نشان می‌دهند. آهنگساز موسیقی هم سعی کرده با استفاده از سبک‌های روز موسیقی دنیا به فضای داستانی فیلم نزدیک شود. او برای درآوردن فضای مدرن فیلم سراغ سبک‌های مدرن رفته و برای روایت کردن خط تعقیب و گریز ماجرا سراغ سبک‌هایی چون متال و راک را گرفته. در نیمه‌ی ابتدایی فیلم این دو سبک، موسیقی غالب “طبقه سوم” هستند. برای پیاده کردن این نوع موسیقی‌ها هم سازهایی از جنس خودشان لازم است بنابراین آهنگساز حسابی از سازهای الکترونیک استفاده کرده است. البته گریزهایی هم به سازهای آکوستیک مثل پیانو و گیتار دارد اما صدای اصلی را همان سازبندی به مخاطب می‌رساند. هوشمندی آهنگساز در این بوده که در استفاده از سازهای الکترونیک زیاده‌روی نکرده تا گوش مخاطب تحمل شنیدن این صداهای خشن را روی صحنه‌های فیلم نداشته باشد. نکته‌ای که در استفاده از این سبک‌های موسیقی در “طبقه سوم” وجود دارد این است که طی سال‌های اخیر هر وقت بحث پارتی گرفتن و آمدن نیروی انتظامی در فیلمی باز شده است تنها صدایی که برای موسیقی این صحنه‌ها و این محافل در نظر گرفته می‌شود موسیقی راک و متال است. همین تا اندازه‌ای ساخت موسیقی برای چنین صحنه‌هایی را کلیشه‌ای می‌کند.
 موسیقی “طبقه سوم” موسیقی است صد در صد فرمیک. موسیقی است که در آن به سختی می‌شود ملودی پیدا کرد. آهنگساز تنها دغدغه‌ای که برای خودش فرض نکرده ساخت ملودی است. با این حال کارگردان خودش ملودی‌هایی را جسته و گریخته وارد فضای فیلم کرده است از جمله آواز خواندن پگاه آهنگرانی که ترانه‌ای را به زبان انگلیسی با دماغ گرفته زمزمه می‌کند. اما به جز این برخوردهای کوتاه، ارتباطی میان این فیلم و ملودی وجود ندارد. تدوین فیلم هم البته کاملا به گونه‌ای است که ضد موسیقی عمل می‌کند. آنقدر کات‌ها و رفت و آمدها زیاد و سریع است که نمی‌شود تداوم زیادی پیدا کرد تا روی آن موسیقی گذاشت. هر قطعه‌ی ولو کوتاه موسیقی، احتیاج به زمانی دارد که از جایی شروع و در نقطه‌ای تمام شود اما آهنگساز در این فیلم فرصت یافتن چنین لحظاتی را کمتر پیدا می‌کند. نکته‌ی عجیب‌تر اینکه لحظاتی هم که شاید بشود چنین صحنه‌هایی را پیدا کرد که در آن اتفاقا به نظر می‌رسد جا برای گنجاندن موسیقی وجود دارد، آهنگساز یا شاید هم کارگردان ترجیح داده‌‌اند سکوت کنند. مثلا وقتی که در همان ابتدا پگاه آهنگرانی که با گریه‌های فراوانش که روی چشم‌های آرایش‌کرده‌اش فرود آمده، چهره‌اش بی‌شباهت به خواننده‌های راک و متال هم نیست، شروع می‌کند به گفتن داستان زندگی‌اش. داستانی که به نظر غصه‌دار می‌رسد و با گفتن دیالوگ “اصولا با ناامید بودن راحت ‌تریم” به اوج خودش می‌رسد. اما موسیقی چنین لحظه‌هایی را همراهی نمی‌کند چرا که سبکی را که آهنگساز برای موسیقی این فیلم انتخاب کرده نمی‌تواند خیلی همراه‌کننده‌ی خوبی برای لحظه‌های ملودرام آن باشد. با این حال موسیقی این فیلم روی دیگری هم دارد. این رفت و آمدهای بسیار کوتاه موسیقایی زمانی روی فیلم قرار می‌گیرند که قرار است به جز فضاسازی کلی اثر به مخاطب نکته‌ی ویژه‌ای را گوشزد کنند یا روی آن تاکید داشته باشند. در واقع موسیقی طبقه سوم بیش از آنکه روایت جدیدی از صحنه‌های فیلم باشد، موسیقی است که برای تاکید کردن روی یک سری چیزها ساخته شده است. به نوعی می‌شود گفت که شگرف‌کار برای نقاط عطف مختلف فیلم آهنگسازی کرده است بیش از آنکه خودش را درگیر فضای کلی آن بکند.
 در کنار استفاده از انواع سبک‌های موسیقی روز و سازهای مختلف، یار اصلی آهنگساز پیانوست. البته بهرنگ شگرف‌کارخودش نوازنده‌ی پیانوست و در این موسیقی هم خودش نوازندگی این ساز را به عهده داشته. این روال تقریبا ثابت شده‌ای است که آهنگسازانی که خودشان نوازنده‌ی حرفه‌ای یک ساز هستند در استفاده از آن ساز در قطعاتشان دست و دلبازانه عمل می‌کنند. حالا در همه جای موسیقی “طبقه سوم” هم می‌شود صدای پیانو را زیر صدای سازهای دیگر شنید. به جز پیانو نمی‌شود از گیتار بیس و نوازندگی بسیار خوب آن که توسط پاتریک هنریکه بوده هم گذشت. سازی که در این موسیقی بسیار مورد استفاده قرار گرفته بود و نوازندگی آن توسط هنریکه هم بسیار حرفه‌ای بود.