نگاهی به سریال «سیر و سرکه»

نوروز امسال شبکه ۲ سیما سریال «سیر و سرکه» را به عنوان گزینه نهایی اش روانه آنتن کرد.

سیر و سرکه، داستان زندگی یک پیرزن در آستانه مهاجرت به خارج از کشور را دستمایه کار قرار داده است. تهمینه پیرزنی ساده دل و روستایی است که برای دیدن پسرش فرزاد و عروس باردارش تصمیم می گیرد به کانادا سفر کند.

او مدتی در تهران اقامت کرده تا مقدمات سفر را فراهم می کند. ماجراهایی که در تهران برای این زن دوست داشتنی پیش می آید بخش اصلی درام سیر و سرکه را شکل می دهد.

در کنار تهمینه چند پیرزن و پیرمرد دیگر همچون سرور خانم و سلطان نیز در نقش های اصلی ظاهر شده اند و موقعیت های داستانی سیر و سرکه را شکل می دهند.

این سریال فرصتی برای پرداختن به روحیات و رفتارها و دغدغه های قشر کهنسال جامعه فراهم کرده است. در هیاهوی آثار نمایشی که برای کودکان و نوجوانان و بزرگسالان ساخته شده اند، معمولا مشکلات کهنسالان به دست فراموشی سپرده می شود.

این جمله که همه آدم ها روزی به سن پیری می رسند (البته اگر خدای نکرده جوانمرگ نشوند!) حرف تکراری و کلیشه ای است. ولی همین جمله تکراری در دل خودش حرف ها و نکته های زیادی دارد.

ساخت سریال هایی از این دست به مخاطبان تلویزیونی یادآوری می کند که رسیدن به سن کهنسالی یک تقدیر ناگریز است.

پس انسان ها باید با درک درست از شرایط سال های دور، خودشان را برای مقابله با مشکلات این دوران آماده کنند.

ساخت سریال هایی با شخصیت های اینچنینی می تواند هم برای کهنسالان و هم برای دیگر قشر ها جذاب باشد.

به عنوان مثال می توان از کارهای موفقی چون مدرسه پیرمردها و سریال این خانه دور است یاد کرد که جزو آثار پربیننده زمان خودشان بودند.

این آثار هم قشر کهنسال را جذب خودشان کردند و هم با مخاطبانی که در دیگر رده های سنی قرار داشتند به ارتباط خوبی رسیدند.

در بین تله فیلم ها هم می توان بیا از گذشته حرف بزنیم (ساخته حمید نعمت الله) نام برد که سه زن کهنسال را در مرکز ثقل داستان قرار داد.

در این فیلم تلویزیونی سه پیرزن شوخ و سرزنده راهی سفر زیارتی مشهد می شوند و اتفاقات بامزه ای را رقم می زنند.

در سریال سیر و سرکه تهمینه دارد خودش را برای رفتن به خارج کشور آماده می کند. او زنی مقتدر و مصمم است و نمی خواهد در دیار غربت پیش پسر و نوه اش به اصطلاح کم بیاورد.

برای همین به دنبال آموختن زبان خارجی می رود و سعی می کند قواعد و الزامات دنیای مدرن را بیاموزد. تهمینه می خواهد در زمانی فشرده طرز استفاده از کامپیوتر (رایانه) را بیاموزد و به همه ثابت کند چیزی از دیگران کم ندارد.

تلاش و سماجت این پیرزن ساده دل در برخی لحظات سریال ایجاد موقعیت های کمیک می کند، مثل زمانی که تهمینه در زمان مصاحبه برای گرفتن گذرنامه بسختی انگلیسی حرف می زند یا وقتی او به مغازه یک خیاط می رود و خودش را به آب و آتش می زند که چند کلمه و جمله انگلیسی یاد بگیرد.

اما این موقعیت های طنز در اندازه ای نیستند که بتوان سریال را یک کار کمدی دانست. تهمینه به عنوان شخصیت اصلی داستان، موقعیت دوگانه ای دارد. او از یک طرف در روستا بزرگ شده و تعاملات اجتماعی خوبی با دیگران دارد.

از طرف دیگر به دلیل کمبود امکانات و فرصت های آموزشی، خودش را جداافتاده احساس می کند. این موقعیت او را می توان در چارچوب نظریه شکاف آگاهی بررسی کرد.

این نظریه می گوید: به موازات افزایش انتشار اطلاعات در جامعه توسط رسانه های جمعی، آن بخش هایی از جامعه که دارای پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی بالاتر هستند، در مقایسه با بخش های دارای پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی پایین تر، تمایل بیشتری به دریافت اطلاعات در کوتاه ترین زمان دارند لذا شکاف آگاهی بین این دو بخش به جای کاهش افزایش می یابد.

این شکاف موجب فاصله گرفتن اقشار مختلف از یکدیگر می شود. در سریال سیر و سرکه، تهمینه سعی می کند فاصله خودش را با تکیه بر قدرت روابط عمومی بالایش پر کند. کارگردان با تکیه بر این شخصیت روابط جامعه شهری را زیر تیغ نقد می برد.

به عنوان مثال در سکانسی که تهمینه سر کلاس زبان نشسته لب به اعتراض می گشاید و می گوید: شما شهری ها عادت دارین به هم اعتنا نکنین و محل نذارین. نه توی خونه سلام و احوالپرسی می کنین و نه جاهای دیگه.

سیر و سرکه، ماجرای تلاش پیرزن برای آشنا شدن با مناسبات شهری را در قسمت های مختلف به تصویر می کشد. اما مشکل اصلی فیلمنامه این است که تلاش های قهرمان داستان هر بار به یک شکل تکرار می شود و وارد موقعیت های جدید نمی شود.

ماجرای آموختن زبان و رایانه آنقدر قدرت ندارد که بتواند مخاطب را در طول دو هفته پای تلویزیون بنشاند. این خط اصلی داستانی هیچ شاخ و برگی هم پیدا نمی کند و هر بار پیرزنی را شاهد هستیم که زور می زند چند کلمه انگلیسی را درست بیان کند.

همین داستان کم کنش و بی هیجان نیز با ضرباهنگ کندی روایت می شود. در برخی صحنه ها می بینیم احوالپرسی دو نفر با یکدیگر چند دقیقه طول می کشد یا این که خانواده دور سفره شام نشسته اند و هیچ حرف مهمی هم زده نمی شود.

این صحنه ها می توانست در تدوین کوتاه تر بشود. همچنین اگر درگیری و مواجهه پیرزن روستایی را با آدم ها و مسائل شهری بیشتر می دیدیم روایت جذابیت بالاتری پیدا می کرد.

یعنی شبیه آنچه سال گذشته در سریال پایتخت شاهدش بودیم. در این سریال اعضای یک خانواده برای پیدا کردن سرپناه در کلانشهر تهران خودشان را به آب و آتش می زدند و در این مسیر با مشکلات زیادی مواجه می شدند.

در آنجا شرط ماندن در تهران این بود که بتوانند بر مشکلات غلبه کنند وگرنه محکوم به بازگشت به شهرستان کوچک خودشان بودند. اما در سریال سیر و سرکه مشخص نیست آموختن زبان چقدر اهمیت دارد. آیا اگر تهمینه زبان خارجی یاد نگیرد زندگی اش دچار بحران می شود؟

دیگر خرده داستان های سیر و سرکه هم نمی تواند ارتباط منسجمی با خط اصلی قصه برقرار کند. بچه های حاج نصرت برای رسیدن به ارث و میراثشان به سلطان فشار می آورند.

سلطان در نهایت مصلحت اندیشی می کند و خانه های به ارث رسیده از حاج نصرت را بین دختران و پسران تقسیم می کند.

این ماجرا می تواند خودش داستان یک سریال جداگانه باشد. اما وقتی در حاشیه یک سریال ۱۵ قسمتی بیان می شود باید ارتباط منطقی با دیگر ماجراها داشته باشد.