نوروز جشن بهار

نمونه ای عالی از میراث فرهنگی و معنوی
نوروز نخستین روز است از فروردین ماه زین جهت روز نو نام کردند، زیراک پیشانی سال نو است.
درباره پیدایش جشن فروردین یا جشن بهار افسانه های بسیاری نقل شده است که جنبه اساطیری دارند اما محققان آن را از مراسم کهن ایرانیان آریایی دانسته اند که با تصرفات و تغییراتی از عصری به عصر دیگر انتقال یافته است و تا به امروز که ایرانیان همچنان پیوند عمیق خود را با نوروز حفظ حفظ کرده اند. مراسم نوروز دارای ویژگی های در خور توجهی است: طولانی ترین جشن ایرانیان است و دو هفته به طول می انجامد مجموعه ای از مراسم و سنت ها را به همراه دارد و از این رو پر مایه ترین جشن است. خانه تکانی که با تمیزی و نظافت عادی خانه تفاوت دارد  سبزه درست کردن به نیت برداشت محصول خوب و امید برکت و فراوانی چهارشنبه سوری، یعنی دور کردم آفت و بلا از خانه و کاشانه روز خیرات برای رفتگان و زیارت اهل قبور ( پنجشنبه آخر سال و شب آخر سال ) چیدن سفره هفت سین ، دعای تحویل سال نو، دید و بازدید و بالاخره سیزده بدر به عنوان نمادی از راندن دیو سرما از شهر و روستا
ویژگی دیگر نقش اساسی است که زنان در برپایی این مراسم دارند و بالاخره در تمامی آیین های نوروز به گفته استاد غلامحسین زرین کوب یک جنبه داءما” تکرار شونده وجود دارد و آن هم پیکار میان نور و ظلمت است و از همین روست که حفظ و معرفی این مراسم به عنوان یکی از غنی ترین نمونه های میراث شفاهی و معنوی ایران اسلامی و منبع اصلی هویت فرهنگی به جامعه بشری ضروری به نظر می رسد.

نمونه ای عالی از میراث فرهنگی و معنوی
نوروز نخستین روز است از فروردین ماه زین جهت روز نو نام کردند، زیراک پیشانی سال نو است.
درباره پیدایش جشن فروردین یا جشن بهار افسانه های بسیاری نقل شده است که جنبه اساطیری دارند اما محققان آن را از مراسم کهن ایرانیان آریایی دانسته اند که با تصرفات و تغییراتی از عصری به عصر دیگر انتقال یافته است و تا به امروز که ایرانیان همچنان پیوند عمیق خود را با نوروز حفظ حفظ کرده اند. مراسم نوروز دارای ویژگی های در خور توجهی است: طولانی ترین جشن ایرانیان است و دو هفته به طول می انجامد مجموعه ای از مراسم و سنت ها را به همراه دارد و از این رو پر مایه ترین جشن است. خانه تکانی که با تمیزی و نظافت عادی خانه تفاوت دارد  سبزه درست کردن به نیت برداشت محصول خوب و امید برکت و فراوانی چهارشنبه سوری، یعنی دور کردم آفت و بلا از خانه و کاشانه روز خیرات برای رفتگان و زیارت اهل قبور ( پنجشنبه آخر سال و شب آخر سال ) چیدن سفره هفت سین ، دعای تحویل سال نو، دید و بازدید و بالاخره سیزده بدر به عنوان نمادی از راندن دیو سرما از شهر و روستا
ویژگی دیگر نقش اساسی است که زنان در برپایی این مراسم دارند و بالاخره در تمامی آیین های نوروز به گفته استاد غلامحسین زرین کوب یک جنبه داءما” تکرار شونده وجود دارد و آن هم پیکار میان نور و ظلمت است و از همین روست که حفظ و معرفی این مراسم به عنوان یکی از غنی ترین نمونه های میراث شفاهی و معنوی ایران اسلامی و منبع اصلی هویت فرهنگی به جامعه بشری ضروری به نظر می رسد. میراثی که به همان اندازه میراث مادی اهمیت دارد و بخشی از  حافظه بشری است و خود متشکل از بیان های فرهنگی و مردمی متنوعی است که به صورت شفاهی انتقال می یابد شکننده است و در معرض خطر، و پدیده ای زنده و در حال تحول مستمر.
یکی از وظایف سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد ( یونسکو ) بر طبق اساسنامه آن حفظ افزایش  و انتقال دانش به طرق مختلف و از جمله تضمین حفاظت و حمایت از میراث بشری است .  به همین منظور از بدو تاسیس خود مجموعه ای کنوانسیون های میاث فرهنگی را تصویب کرده است از جمله کنوانسیون حفظ میراث فرهنگی و طبیعی جهان مصوب سال ۱۹۷۲ این کنوانسیون تنها به میراث بنایی یا میراث مادی محدود می شد و میراث معنوی را در بر نمی گرفت . بنابر این بسیاری از کشورهای آفریقایی، آسیایی و آمریکایی لاتین با توجه به اهمیت میراث شفاهی به عنوان منبع الهام برای خلاقیت و ارزش نمادی آموزشی ، اجتماعی واقتصادی این نوع میراث پیشنهاد کردند که یونسکو راههای دیگری برای شناسایی، حفاظت، احیاء و ترویج آن جستجو کرده و سند بین المللی جدیدی را که در بر گیرنده جنبه های گوناگون میراث معنوی باشد تدوین کند . متعاقب آن در سال ۱۹۸۹ سند حفظ فرهنگ های سنتی و عامه مشتمل بر ۷ فصل ( تعریف، شناسایی، حفظ و حراست ، اشاعه و ترویج حمایت و همکاری بین المللی تصویب شد.
در این سند که جنبه توصیه را دارد فرهنگ سنتی و عامه چنین تعریف شده است: مجموعه آفرینش های سنتی یک اجتماع فرهنگی که توسط یک گروه یا افراد بیان می شود و بازتابی از نیازها و انتظارات جامعه و بیان هویت فرهنگی و اجتماعی آن است و ارزش ها و هنجارهایش به صورت شفاهی انتقال می یابد. زبان، ادبیات، موسیقی، بازی ها، اسطوره ها، آیین ها، آداب و رسوم، دانش صنعتگری، معماری و سایر هنرها اشکال متعدد فرهنگ سنتی و عامه را تشکیل می دهند. توصیه سال ۱۹۸۹ یونسکو مساله تهیه فهرست موسسات ملی فعال در زمینه فرهنگ های سنتی و عامه و ثبت آنها در پایگاه اطلاعاتی منطقه ای و جهانی، ایجاد نظام های شناسایی، جمع آوری، نمایه سازی و ثبت اشکال متنوع فرهنگ های سنتی و عامه، حراست از آنها و حمایت از حاملان فرهنگ سنتی و عامه، آموزش، اطلاع رسانی و همکاری منطقه ای و جهانی، را نیز مطرح می ساخت. مشکل عمده ای که در سطح جهان در زمینه تدوین کنوانسیون میراث معنوی وجود داشت، تعیین گستره کنوانسیون بود، زیرا موضوع میراث معنوی است و. خود تابع تغییرات مستمر و با زندگی نمادی ملت ها ارتباط دارد و بنابر این تعیین یک سند قابل اجرا برای کلیه فرهنگ ها دشوار است. در آوریل ۱۹۹۷ میزگردی در تایلند برگزار شد که در آن بر ضرورت تعیین یک نظام ملی شناسایی، حفظ و حمایت قانونی از فرهنگ سنتی و عامه به عنوان مقدمه ای برای اتخاذ اقدامات لازم در سطح جهانی تاکید گردید. در همین چهار چوب برنامه سرمایه های انسانی زنده  یا گنجینه های زنده بشری با هدف ترویج انتقال دانش ها و مهارت های سنتی از طریق شناسایی و حمایت از صاحبان و حاملان آن اراءه گردید و مدیر کل یونسکو در سال ۱۹۹۶ با اشاره به اینکه همکاری فرهنگی بین المللی بهترین فرصت برای تشویق درک و شناخت متقابل ملت ها از یکدیگر و گام نخست در ایجاد فرهنگ صلح در جهان است، از کلیه کشورها در خواست کرد تا فهرستی از سرمایه های انسانی زنده خود تهیه کنند و برای ثبت در فهرست جهانی به یونسکو تسلیم نمایند. تا کنون تعداد بسیاری از کشورهای جهانی در این زمینه اقداماتی را انجام داده اند.
در ژوءن سال ۱۹۹۷ بخش میراث معنوی یونسکو با همکاری کمیسیون ملی یونسکو در مراکش یک اجلاس مشورتی بین المللی در زمینه حفظ فضاهای فرهنگی و عامه تشکیل داد. شرکت کنندگان در این اجلاس با اشاره به ضرورت مطالعه روش های آموزش سنتی و انتقال دانش مربوط به میراث شفاهی محترم شمردن ساختارهای اجتماعی آموزش و انتقال لزوم حفظ بیان های فرهنگی شفاهی در برابر فشارهای اقتصادی فزاینده و به خصوص جهانگردی بین المللی و فولکلوریزه کردن بیان های فرهنگی شفاهی که برخی اشکال جهانگردی آن را ترویج می کند، به اتفاق آرا ایجاد مکانیزم بین المللی معرفی و تحلیل از بهترین نمونه های میراث شفاهی توسط یونسکو را تصویب کردند. عنوان این برنامه جدید شاهکارهای میراث شفاهی و معنوی بشری است و هدف آن عبارت است از :
–        تجلیل از شاهکارهای میراث شفاهی و معنوی جامعه بشری که می تواند فضاهای فرهنگی و یا اشکال بیان فرهنگی سنتی و عامه باشد.
–        تشویق دولت ها، سازمان های غیر دولتی ، اجتماعات محلی به شناسایی، حفظ و ترویج میراث شفاهی و معنوی به عنوان گنجینه حافظه جمعی ملت ها و ضامن بقای تنوع فرهنگی تشویق افراد و گروهها موسسات و نهادها به مشارکت در حفظ حمایت و ترویج میراث معنوی و شفاهی
–        فضاهای فرهنگی مورد نظر عبارتند از : مکان ( مکان فیزیکی ) و همچنین زمان ( ادواری، فصلی ، تقویمی ) اجرای فعالیت های فرهنگی سنتی، موجودیت این فضای زمانی و مکانی منوط به اجرای فعالیت های فرهنگی سنتی است.
مکانی منوط به اجرای فعالیت های فرهنگی سنتی است.
برای تعریف میراث شفاهی و معنوی همان تعریف توصیه سال ۱۹۸۹ یونسکو از فولکلور ( فرهنگ سنتی و عامه ) پذیرفته شده است. یعنی مجموعه آفرینش های سنتی یک جامعه فرهنگی که توسط یک گروه یا افراد بیان می شود، و بازتابی از انتظارات جامعه و هویت فرهنگی و اجتماعی آن است. هنجارها و ارزش هایش به صورت شفاهی یا از روی تقلید انتقال می یابد و خود شامل زبان، ادبیات، موسیقی، بازی ها، اسطوره ها، آیین ها و مناسک، آداب و رسوم، صنایع دستی، معماری و سایر هنرهاست . دامنه این تعریف با افزودن اشکال سنتی ارتباطات و اطلاع رسانی گسترش یافته است.
این برنامه که قرار است هر دو سال یکبار اجرا شود در کنفراس عمومی آینده یونسکو مطرح خواهد گردید و ضوابطی نیز برای انتخاب شاهکارهای میراث شفاهی و معنوی بشری پیش بینی شده اند که به اختصار عبارتند از :
–        ارزش آن به عنوان یکی از شاهکارهای نبوغ خلاق انسانی
–        ریشه داشتن در سنت فرهنگی یا تاریخ فرهنگی جامعه مورد نظر
–        نمونه ای استثنایی از آزادی و تنوع بیان فرهنگی، مناسبات اجتماعی
–        دگر پذیری، و تفاهم فرهنگی، حفظ حافظه جمعی آموزش جوانان و انتقال ارزش های جهانی و تبادل میان نسل ها
–        نقش آن در تصدیق هویت فرهنگی ملت ها و اجتماعات فرهنگی
–        اهمیت آن به عنوان منبع الهام و مبادله بین فرهنگی
–        عامل برقراری ارتباط بین ملت ها و اجتماعات
–        نق شفرهنگی واجتماعی معاصر آن
–        استفاده و کاربرد مهارت ها و دانش فنی در اجرای آنها
–        ارزش آنها به عنوان شاهدی یگانه از یک سنت فرهنگی زنده
–        خطر از بین رفتن آن به دلیل نبود وسایل حفاظت و حمایت و یا در اثر فرایند تغییرات و دگرگونی های سریع، شهر نشینی و یا فرهنگ پذیری
جای آن دارد که محققان و پژوهشگران و نهادها و مقامات ذی ربط در زمینه معرفی نمونه های شاخص میراث شفاهی و معنوی ایران به جهان در قالب برنامه های یونسکو و به خصوص نوروز مه خود مجموعه ای از آیین ها و مراسم است، تامل کنند.