قصههای کهن ایران در دنیای پرهیجان کارتون
مجموعه انیمیشن «شکرستان» از تولیدات حوزه هنری است که برای پخش به شبکه ۲ سیما سپرده شده است. در ساخت این مجموعه که کارگردانی آن به عهده بابک نظری است، حدود ۱۰۰ نفر مشارکت داشتهاند.
شکرستان که مدتی است ظهرهای جمعه پخش میشود توانسته نظر مخاطبان زیادی را به سمت خود معطوف کند. شکرستان که داستانهای خود را از قصههای کهن ایرانی وام گرفته است، جزو معدود انیمیشنهایی است که مخاطبان بزرگسال را نیز ترغیب کرده که به تماشای آن بنشینند. در موفقیت شکرستان عوامل مختلفی دخیل هستند که برای آشنایی با چند و چون آنها با کارگردان این مجموعه به گفتوگو نشستیم. نظری و تیم سازنده شکرستان تصمیم دارند ساخت این مجموعه را با همکاری مرکز صبا ادامه دهند. این تصمیم زمانی گرفته شد که شکرستان به یکی از آثار پربیننده شبکه ۲ تبدیل شد.
چگونه وارد حوزه انیمیشن شدید؟ کمی از سابقه هنریتان بگویید.
سؤال سختی است! در رشته الکترونیک تحصیل کردم اما از کودکی به نقاشی علاقهمند بودم و در این حوزه فعالیت میکردم. همزمان با تحصیل در رشته الکترونیک، نقاشی را هم ادامه دادم. گمان میکنم تلفیق الکترونیک و نقاشی به انیمیشن انجامید. این سادهترین تعریف از انگیزه ورودم به دنیای انیمیشن بود اما دلیل مهمترش این بود که دنیای خیالپردازانه انیمیشن همیشه برایم جذاب بود. همین باعث شد از لحظه آشنایی با انیمیشن تا حالا نتوانم ذهنم را از این دنیای خیالانگیز جدا کنم و همچنان با عشق به انیمیشن پیش میروم.
هیچوقت تصمیم نگرفتید که در رشته انیمیشن تحصیل کنید و تکنیکهای انیمیشن را به شیوه آکادمیک بیاموزید؟
در قالب یک مسیر آکادمیک نه، اما به شکل شخصی بیشتر تکنیکها را آموختهام و مسیر آکادمیک را خارج از فضای دانشگاهی پیمودهام. حتی برای گذراندن دورههای آموزشی به کشورهای دیگر مثل کانادا هم سفر کردهام و نکات زیادی آموختهام که در زمان کار عملی به کمکم آمد.
پیش از آن که کارتان را به صورت جدی آغاز کنید از استادان انیمیشن و انیماتورهای فعال با کسی آشنا بودید؟
به هر حال چون کار نقاشی میکردم با تعدادی از دوستانی که در حوزه انیمیشن فعالیت میکردند،آشنا بودم. دنیای انیمیشن در ایران دنیای بزرگی نیست و اکنون هم نیست؛ به همین دلیل به سادگی میشد با بیشتر کسانی که انیمیشن کار میکنند ارتباط برقرار کرد و آشنا شد.
مجموعه انیمیشن «شکرستان» از تولیدات حوزه هنری است که برای پخش به شبکه ۲ سیما سپرده شده است. در ساخت این مجموعه که کارگردانی آن به عهده بابک نظری است، حدود ۱۰۰ نفر مشارکت داشتهاند.
شکرستان که مدتی است ظهرهای جمعه پخش میشود توانسته نظر مخاطبان زیادی را به سمت خود معطوف کند. شکرستان که داستانهای خود را از قصههای کهن ایرانی وام گرفته است، جزو معدود انیمیشنهایی است که مخاطبان بزرگسال را نیز ترغیب کرده که به تماشای آن بنشینند. در موفقیت شکرستان عوامل مختلفی دخیل هستند که برای آشنایی با چند و چون آنها با کارگردان این مجموعه به گفتوگو نشستیم. نظری و تیم سازنده شکرستان تصمیم دارند ساخت این مجموعه را با همکاری مرکز صبا ادامه دهند. این تصمیم زمانی گرفته شد که شکرستان به یکی از آثار پربیننده شبکه ۲ تبدیل شد.
چگونه وارد حوزه انیمیشن شدید؟ کمی از سابقه هنریتان بگویید.
سؤال سختی است! در رشته الکترونیک تحصیل کردم اما از کودکی به نقاشی علاقهمند بودم و در این حوزه فعالیت میکردم. همزمان با تحصیل در رشته الکترونیک، نقاشی را هم ادامه دادم. گمان میکنم تلفیق الکترونیک و نقاشی به انیمیشن انجامید. این سادهترین تعریف از انگیزه ورودم به دنیای انیمیشن بود اما دلیل مهمترش این بود که دنیای خیالپردازانه انیمیشن همیشه برایم جذاب بود. همین باعث شد از لحظه آشنایی با انیمیشن تا حالا نتوانم ذهنم را از این دنیای خیالانگیز جدا کنم و همچنان با عشق به انیمیشن پیش میروم.
هیچوقت تصمیم نگرفتید که در رشته انیمیشن تحصیل کنید و تکنیکهای انیمیشن را به شیوه آکادمیک بیاموزید؟
در قالب یک مسیر آکادمیک نه، اما به شکل شخصی بیشتر تکنیکها را آموختهام و مسیر آکادمیک را خارج از فضای دانشگاهی پیمودهام. حتی برای گذراندن دورههای آموزشی به کشورهای دیگر مثل کانادا هم سفر کردهام و نکات زیادی آموختهام که در زمان کار عملی به کمکم آمد.
پیش از آن که کارتان را به صورت جدی آغاز کنید از استادان انیمیشن و انیماتورهای فعال با کسی آشنا بودید؟
به هر حال چون کار نقاشی میکردم با تعدادی از دوستانی که در حوزه انیمیشن فعالیت میکردند،آشنا بودم. دنیای انیمیشن در ایران دنیای بزرگی نیست و اکنون هم نیست؛ به همین دلیل به سادگی میشد با بیشتر کسانی که انیمیشن کار میکنند ارتباط برقرار کرد و آشنا شد.
شکرستان اولین تجربه جدی شما برای تولید در حوزه انیمیشن بود؟
نه، شکرستان اولین تجربه سریالسازیام است، اما پیش از آن فیلمهای انیمیشن کوتاهی ساختهام که در جشنوارهها شرکت داده شدهاند و جوایزی هم به دست آوردهاند. همان جایزهها و حضور فعالم در جشنوارهها باعث شد که با مختصات این فضا بیشتر آشنا شوم و با انیماتورهای جوان ارتباط برقرار کنم.
گروه تولید شکرستان را چگونه دور هم جمع کردید؟
یکی از سختترین مراحل کار همین انتخاب و گرد آوردن اعضای گروه بود. به نوعی کاربلدترین و بهترین کسانی که در حیطه انیمیشن فعالیت میکنند را برای گروه تولید شکرستان انتخاب کردیم و خوشبختانه یک تیم بسیار حرفهای و باانگیزه پشت کار بود.
همه اعضای گروه شکرستان حرفهای بودند یا اعضای آماتور هم داشتید؟
تقریبا در همه بخشها اعضای گروه حرفهای بودند. تعدادی هم که پیش از این تجربه چندانی نداشتند، دورههای آموزشی را سپری کردند، شگردهای کار عملی را آموختند و آماده فعالیت شدند. حتی هماهنگکنندهها هم دوره فشرده و اختصاصی دیدند. نتیجه این کوششها این شد گروهی که آماده شدند اکنون یکی از بهترین تیمهای تولید انیمیشن در ایران هستند و همکاری من با آنها نیز همچنان ادامه دارد.
تولید انیمیشن آن هم در سطح کیفی بالایی مثل شکرستان که به صورت سریالی و برای مخاطب گسترده تلویزیون ساخته میشود کار پیچیده و پرزحمتی است و نیاز به تعداد زیادی نیروی انسانی ورزیده و کارآمد دارد. گروه تولید شکرستان چند عضو داشت و چگونه کارها را بین آنها تقسیم میکردید؟
به نکته درستی اشاره کردید. تولید انیمیشن بسیار پرزحمت است و حتما باید به بخشهای مختلف و جزئیتر تفکیک شود که هر بخش را یک یا چند نفر به عهده بگیرند. به افراد زیادی نیاز داشتیم تا این همه کار را طبق یک برنامهریزی دقیق انجام دهند، حتی پس از تولید و در مرحله پس از تولید نیز یک گروه حرفهای از بهترین دوبلورهای ایران بخش دوبله را انجام دادند. دست کم ۲۰ نفر درگیر دوبله این سریال بودند.
قصهها و ماجراهای داستانی سریال را خودتان طراحی کردید یا بخش قصهپردازی به عهده کسان دیگری بود؟ اساسا درباره نحوه شکلگیری فیلمنامه و روند تکوین آن توضیح دهید.
قصهها را خودم طراحی نکردم و یک گروه نویسنده طراحی قصهها را به عهده داشتند. آقای اسماعیلی سرپرستی گروه نویسندگان را به عهده داشت. شکل کار اینگونه بود که اعضای گروه، نویسندگان ایدههای دراماتیک مختلفی را پیشنهاد میکردند و از بین آنها ایدهای که مناسبتر به نظر میرسید انتخاب میشد و آقای اسماعیلی آن را تبدیل به فیلمنامه قابل اجرا میکرد.
درباره شخصیتها چطور؟ برای طراحی شخصیت هم یک گروه ویژه داشتید یا گروه قصهپردازی طراحی شخصیتها را هم انجام میداد؟
من به عنوان کارگردان سریال مشخصههای اخلاقی و خصوصیات شخصیتپردازی کاراکترها را تعیین میکردم، سپس شخصیتها از شاه و وزیر گرفته تا بهلول و جاهل نوشته میشدند تا همه جزئیات شخصیتی آنها دقیقا پردازش شود و هویتی مشخص و دقیق پیدا کنند. حتی در مواردی شخصیت را بازی میکردیم تا خصوصیتهایش به طراح شخصیت منتقل شود و دستش بیاید که این شخصیت دقیقا چهجور رفتار و کنشهایی باید داشته باشد. در مرحله بعد طراح براساس این اطلاعات تست میزد و نمونه آزمایشی بارها ویرایش و تکمیل میشد تا در نهایت یک گروه چند نفره درباره میمیک چهره، فیگورها و پزهای مختلف شخصیت تصمیمگیری میکرد و ظرایفی به شخصیت اضافه میشد تا در نهایت نسخه کامل شکل بگیرد.
معمولا عنصر حرکت در انیمیشنهای ایرانی چندان چشمگیر نیست. خیلی از قابهای انیمیشن ثابت هستند و فقط اجزای کوچکی از تصویر حرکت دارند، اما در شکرستان چیزی که بسیار به چشم میآید متحرک بودن اجزای انیمیشن است که حسی از پویایی و طراوت را به مخاطب منتقل میکند. برای رسیدن به این سطح از کیفیت حرکتی، چه شیوهای را به کار بستید؟
یکی از امتیازات شکرستان که وقت و انرژی زیادی از گروه گرفت همین متحرکسازی بود. متحرکسازی در شکرستان فقط روی نقاشی و پسزمینههای بصری متکی نیست بلکه بازی و حرکت دارد. برای همه شخصیتها پیش از طراحی بازیگری به صورت زنده انجام میشد. یعنی انیماتورها همان حرکتهایی را که یک بازیگر واقعی انجام میداد تبدیل به انیمیشن میکردند. به غیر از آن سرپرست گروه متحرکسازی شکرستان یکی از بهترین انیماتورهای ایران است و گروه دوره دیده و کارآزمودهای در اختیار داشت که به او فرصت میداد خیلی از جزئیاتی را که معمولا نادیده گرفته میشود در اجرایش رعایت کند. تمام تلاشمان این بود که بخش متحرکسازی شکرستان مطابق با استانداردهای کیفی روز دنیا باشد. از این جهت متحرکسازی در این سریال قابل رقابت با نمونههای بینالمللی است و در تناسب با گرافیک بالای سریال قرار دارد.
دقیقا از چه تکنیکی در ساخت شکرستان استفاده کردید و از انیمیشنهای روز دنیا کدامیک به شکرستان نزدیک هستند؟
تکنیک اصلی این سریال «کات اوت» است، اما تفاوتش با نمونههای دیگر کات اوت این است که در نرمافزار سهبعدیساز اجرا شده است. جزئیاتی که به کار اضافه شده به قدری زیاد است که در نگاه اول شبیه نمونههای رایج تکنیک کات اوت به نظر نمیرسد و حتی برای بیننده حرفهای نیز قابل تشخیص نیست.
تولید هر قسمت ۱۵ دقیقهای چقدر زمان میبرد؟
دقیقا نمیتوانم عدد مشخصی بگویم چون در قسمتهای مختلف ممکن است زمانهای متفاوتی صرف شده باشد اما تولید مجموعه ۹۰ قسمتی حدود یک سال و نیم زمان برد.
تولید ۹۰ قسمت پیش از آغاز پخش به پایان رسید یا همزمان مشغول تولید هستید؟
تولید ۹۰ قسمت اکنون به پایان رسیده و مشغول ساخت سری جدید این سریال هستیم که با همکاری موسسه صبا تولید میشود.
شما به غیر از انیمیشن در زمینه کارگردانی فیلم زنده هم فعالیت کردهاید یا صرفا در حوزه انیمیشن فعال هستید؟
پیش از این تجربهای در زمینه فیلم زنده نداشتم اما به تازگی شروع کردهام به کار در زمینه سینمای غیر انیمیشن.
قواعد کار در حوزه انیمیشن چه تفاوتهایی با سینمای زنده دارد؟ تصور عمومی این است که فعالیت در حوزه انیمیشن لااقل در کشور ما که چرخه عرضه و اکران برای فیلمهای انیمیشن وجود ندارد کار دشواری است و ریسک بالایی دارد. واقعا اگر تلویزیون در زمینه تولید و پخش انیمیشن سرمایهگذاری نکند و فضایی برای ارائه آثار انیمیشن در نظر نگیرد چگونه میتوان انیمیشنهای تولید شده را به مخاطب عرضه کرد که ضمنا سوددهی هم داشته باشد؟
دنیای انیمیشن دنیایی بسیار تخصصی است که بخشهای پرشمار و گستردهای دارد که هر کدام از این بخشها هم تخصصی و حرفهای هستند. برای این که یک کار خوب به نتیجه برسد لازم است که در همه بخشها از افراد متخصص استفاده شود. گردآوردن این همه متخصص و ساماندهی آنها در یک پروژه پرهزینه و زمانبر آنقدر دشوار است که انیمیشن را چند برابر گونههای دیگر هنرهای تصویری سخت میکند. به همین دلیل افراد کمی وارد این دنیا میشوند. حتی کسانی که در یک بخش متخصص هستند اگر بخواهند یک فیلم یا سریال بلند را کارگردانی کنند در مواجهه با بخشهای دیگری که در آنها تخصصی ندارند دچار مشکل میشوند. ممکن است یک طراح خیلی خوب وارد حرفه کارگردانی انیمیشن شود اما کارهایش فقط از لحاظ طراحی قوی هستند و در بقیه بخشها ضعیفند. مثلا ریتم، صداگذاری، پسزمینه گرافیکی و خیلی از اجزای دیگر کارش کیفیت ندارند. کارگردانی انیمیشن نیاز به یک احاطه کلی به همه بخشهای کار دارد. کارگردان انیمیشن باید شناخت کافی از همه تخصصهای دنیای انیمیشن و توان نسبی برای اجرای همه بخشها را داشته باشد. دلیل اینکه انیمیشنهای ایرانی این روزها ضعیف به نظر میرسند این است که در یکی از بخشها خوب هستند ولی در کلیت کار آن کیفیت یکدست را در همه بخشها ندارند. چون کارگردانها اغلب با داستاننویسی، گرافیک، متحرکسازی، موسیقی، صدا و طراحی آشنایی کافی ندارند یا فقط در یک بخش دارای تخصص هستند.
شکرستان یک دنیای ویژه و منحصربهفرد دارد که با نشانههای ایرانی شناخته میشود. مثلا برای اینکه خصوصیات روحی یک شخصیت انیمیشنی را نشان بدهید از نشانهها و عناصری در ظاهر و لباس و طرز بیانش استفاده کردهاید که مخاطب ظرف مدتی کوتاه میتواند شناخت جامعی از آن شخصیت پیدا کند. چگونه به این سیستم نشانهگذاری و این دنیای اختصاصی رسیدید؟
طراحی این دنیای انیمیشنی آگاهانه انجام شده. قصدمان از ابتدا این بود که حکایتها و ضربالمثلهای اصیل ایرانی را به قصه تبدیل کنیم و میخواستیم ویژگیهای کاملا ایرانی داشته باشد و خصوصیات بارزی از جهان بومی ما را نشان بدهد. به همین دلیل در همه اجزا این خصوصیت ایرانی بودن دیده میشود. مثل موسیقی فوقالعاده زیبای استاد ذوالفنون که بخوبی روی صحنهها نشسته و حال و هوای کاملا ایرانی دارد. ساخت دنیای شکرستان کار پیچیدهای بود، چون هم لوکیشنها و فضاهای داستان متفاوت بود و هم طیف گستردهای از شخصیتها را در بر میگرفت؛ از پری و جن گرفته تا آدمهای مختلف از فرهنگها و قومیتها و طبقات اجتماعی گوناگون. باید فضایی را خلق میکردیم که این طیف ناهمگون و متفاوت از مکانها و شخصیتها در قالب آن بگنجند. نتیجه این شد که شهر شکرستان به وجود آمد که بخش عمدهای از فضاها و موقعیتهای داستانی در دل آن تعریف میشوند و اتفاق میافتند.
شکرستان فضای تئاترگونهای دارد که بیشتر کاراکترها در آن نقش بازی میکنند. فکر میکنید این فضای نمایشی برای نقل حکایتهای قدیمی فضای مناسبی است؟
بله، شخصیتها آگاهند که در دل یک موقعیت نمایشی قرار دارند. حتی بعضی وقتها یکی از شخصیتها با راوی دعوا میکند و گلایه دارد که چرا همیشه نقشهای منفی را به او میدهد! این یک دنیای نمایشی است که حتی از لحاظ نمایشی هم ایرانی است.
ساخت مجموعهای مثل شکرستان بهخاطر الزامات تکنیکی زیادی که برای سازندگانش ایجاد میکند، علاوه بر ذوق و ادراک هنری نیاز به امکانات و ابزار ویژهای هم دارد. آیا به امکانات کافی برای ساخت سریال دسترسی داشتید؟
شکرستان تجربه بزرگی بود که برای اولین بار در این سطح از انیمیشن تولید میشد و در بخشهایی مجبور بودیم ریسک کنیم. بهعنوان نمونه در این سریال با وجود کمبود وقت به شکل پررنگی از تصویرسازی کودک استفاده شد که خیلی خوب هم جواب داد و بعد از ما خیلی از گروههای دیگر این شیوه را تکرار کردند. پایه تصویرسازی در طراحی کاراکترها نقش مهمی داشت. در بخش سختافزاری و تکنیکی هم چند دنیای انیمیشنی را با هم ترکیب کردیم؛ دنیای تصویرسازی و گرافیک را با دنیای ۳D تلفیق کردیم و از کاتاوت و نقاشی دوبعدی هم بهره گرفتیم. یکی از دلایل این رویکرد هم این بود که خودم علاقه زیادی به تکنیکهای مختلف انیمیشن داشتم و چند سالی در این حوزه فعالیت کرده بودم. آزمون و خطاهایی که در آن دوران روی فیلمهای کوتاه انیمیشن انجام داده بودم با دنیای سهبعدی ترکیب شد و همه آن تجربهها در زمان ساخت سریال به کارم آمد. تقریبا مشکلی در زمینه سختافزار و امکانات نداشتیم، چون از همان امکانات موجود استفاده کردیم و سعی کردیم ایدههایمان را در قالب قابلیتهای فنی موجود تعریف کنیم.
از لحاظ تکنیکی چه فاصلهای میان شکرستان و سریالهای انیمیشن مشابه آن که امروزه در دنیا ساخته میشود، وجود دارد؟
فاصله چندانی وجود ندارد. جایزههای مختلفی که شکرستان از گوشه و کنار دنیا دریافت کرد نشان میدهد که این سریال کیفیتی جهانی و استاندارد دارد. خیلی از کشورهای دنیا امتیاز پخش شکرستان را خریدهاند و حتی یک مجموعه ۴ قسمتی از این سریال در فرانسه روی پرده سینماها میرود. در مواردی حتی در کشورهایی که تصور نمیکردیم با شکرستان ارتباط برقرار کنند استقبال از سریال قابل توجه بود و الان در حال دوبله به چند زبان است. در همه مراحل ساخت و تولید شکرستان سعی کردیم مطابق با استانداردهای بینالمللی پیش برویم و خوشبختانه نتیجه این سختکوشی و سختگیری راضیکننده از کار درآمد.
در گروه تولید شکرستان از حضور عوامل خارجی هم استفاده کردید یا همه گروه ایرانی بودند؟
اعضای گروه همه ایرانی بودند و باید بگویم این گروه توانایی و مهارت زیادی دارند که اگر از آنها حمایت شود در عرصه بینالمللی حرفهای زیادی برای گفتن دارند. انیمیشن تا چند سال پیش چندان مورد توجه نبود و به جنبههای فرهنگساز آن اهمیت داده نمیشد. خوشبختانه بهتازگی سرمایهگذاری در این حوزه افزایش یافته است، اما همچنان بودجههایی که برای انیمیشن در نظر گرفته میشود اندک و ناکافی است. فراموش نکنیم که کودکان در دورانی که شخصیتشان شکل میگیرد بیش از هر چیزی از کارتونها و انیمیشنها تأثیر میپذیرند. باید برای رشد فکری و فرهنگی کودکانمان سرمایهگذاری کنیم و انیمیشن یکی از بهترین مسیرهای پرورش فکری کودکان است.
قبول دارید که کارتونهای قدیمی با وجود ضعفهای تکنیکی، بسیار اثرگذار بودند و در شکلدهی به ذهن و احساس و سلیقه کودکان چند نسل نقش جدی داشتند؟
بله، اصلا این خاصیت انیمیشن است. آشنایی نسل ما با انیمیشن با کارتونهای ژاپنی بود که دنیای منحصربهفردی داشتند و ذهنیت ما از کارتون را شکل دادند. الان اگر بخواهیم انیمیشنی بسازیم که با بچههای نسل امروز ارتباط برقرار کند باید این نکته را در نظر بگیریم که این بچهها ساعتها پای بازیهای رایانهای مینشینند و به ریتم تند و گرافیک خشن و پرکنتراست عادت دارند. اگر انیمیشنی با ریتم کند و درونمایه آرام طراحی شود بچه را خسته میکند، چون ذهنش به دنیای پرسرعت و خشن بازیهای رایانهای عادت کرده است.
فکر میکنید این عادت کودکان امروزی قابل تغییر است؟
قابل تغییر است، اما باید بهای آن را پرداخت و دشواریهای این تغییر ذائقه را تحمل کرد.
مخاطب شکرستان فقط کودکان نیستند، چون بخشهایی از سریال بیشتر برای بزرگسالان قابل فهم است تا کودکان. موافقید؟
اساسا برنامه و هدف ما این بود که شکرستان برای مخاطبان بزرگسال ساخته شود و حتی قرار بود ساعت ۹ شب پخش شود. منتها بهقدری مشکل و سنگاندازی داشتیم که مجبور شدیم طیف مخاطبان سریال را به کودکان تغییر دهیم تا بتوانیم کار را عرضه کنیم. جالب است که کودکان هم از شکرستان استقبال کردهاند و البته همچنان گروهی از مخاطبان ما بزرگسالان هستند.
امکان اکران انیمیشنهای سینمایی در ایران وجود دارد؟
تا کنون فقط ۲ ، ۳ فیلم بلند سینمایی در کشور ما ساخته شده که آنها هم اکران محدودی داشتهاند، چون کیفیت بالایی نداشتند و برای عموم مخاطبان آنقدر جذاب نبودند که آنها را به بلیت خریدن و تماشا در سالنهای سینما قانع کنند، اما فیلمهای کوتاه انیمیشن در جاهایی مثل جشنوارهها به نمایش درمیآیند. طبیعی است وقتی ارزش زیادی به انیمیشن داده نمیشود نتیجه این میشود که اکران فیلمهای سینمایی هم معنایی ندارد. در صورتی که انیمیشنهای روز دنیا جزو پرفروشترین فیلمهای هر سال محسوب میشوند. فیلمهای مطرحی مثل شرک، راتاتویی، داستان اسباببازیها و… رکوردهای فروش را جابهجا میکنند و رقیب فیلمهای زنده هستند.
سختترین بخش کار انیمیشن کدام است؟
مدیریت یک گروه ۱۰۰ نفری. اینکه اینهمه آدم با اخلاقها و نگرشهای مختلف به مدت طولانی با هم همکاری کنند و نظمی ساختاری در کارشان وجود داشته باشد، لااقل در جامعه ما که عادت به کار گروهی ندارد خیلی دشوار است. مشکل بعدی تغییر مدیران حوزه انیمیشن است. چند ماه طول میکشد تا مدیر جدید با زیر و بم این حرفه آشنا شود و درست زمانی که شناخت نسبی از دنیای این حرفه پیدا میکند عوضش میکنند. یکی دیگر از آفتهای انیمیشن این است که هر کسی یک گوشهای بهصورت انفرادی برای خودش فیلم کوتاه یا سریال میسازد و هیچ انسجام حرفهای و ساختاری وجود ندارد. پراکندگی انیمیشنسازها باعث شده که اغلب تولیدات آثار کوچک و بیکیفیتی باشند. در حالی که در دنیای انیمیشن کار گروهی و روی هم گذاشتن تجربهها و دانستهها و مهارتها بسیار مهم است و باعث بهبود کیفی میشود.