دُرشتی

پسرک تیغه چاقو را در ساقه بلند نِی نشاند و روی دسته فشار آورد. چاقو هنوز در جانِ نی بود که برقی بر تیغه لغزید و بازتابش در چشم پسرک نشست. رعد غرید. ناگهان رگباری تند بر نیزار پاشیده شد و صورت صاف برکه را پرآبله کرد. باد در نیزار می تاخت و صدای خشک نی ها به هرسو می پیچید.
از غرّش رعد، غوطه خورَک ها، به سوی نیزار پریدند. کُوچک ترین آن ها در آب غوطه خورد و دیگر روی برکه پیدا نشد. باران، سرد بود و جانِ برکه را سوراخ می کرد. مه پایین می آمد و فضا از مه و رگبار، تیره و آشفته می شد.
پسرک نی ها را به تکه های کوچک تر برید. ته یکی از نی ها را روی چشم راست گذاشت و از سوراخش به آن سوی برکه نگاه کرد. در دایره مه آلود نی، ماشین هایی را در آن سوی نیزار دید. سه تا جیپ خاکی رنگ، آن جا ایستاده بودند و افرادی با بارانی های سیاه، پیاده می شدند. کلاه های گَل وگشادِ بارانی ها، سرشان را پوشانده بود و رگبار و مه نمی گذاشت چهره شان دیده شود. پسرک با دلهره؛ اما به سَبُکی تکه ای ابر به جلو خزید و با چشمانی حیران از لابه لای توده های نی مشغول تماشا شد.

پسرک تیغه چاقو را در ساقه بلند نِی نشاند و روی دسته فشار آورد. چاقو هنوز در جانِ نی بود که برقی بر تیغه لغزید و بازتابش در چشم پسرک نشست. رعد غرید. ناگهان رگباری تند بر نیزار پاشیده شد و صورت صاف برکه را پرآبله کرد. باد در نیزار می تاخت و صدای خشک نی ها به هرسو می پیچید.
از غرّش رعد، غوطه خورَک ها، به سوی نیزار پریدند. کُوچک ترین آن ها در آب غوطه خورد و دیگر روی برکه پیدا نشد. باران، سرد بود و جانِ برکه را سوراخ می کرد. مه پایین می آمد و فضا از مه و رگبار، تیره و آشفته می شد.
پسرک نی ها را به تکه های کوچک تر برید. ته یکی از نی ها را روی چشم راست گذاشت و از سوراخش به آن سوی برکه نگاه کرد. در دایره مه آلود نی، ماشین هایی را در آن سوی نیزار دید. سه تا جیپ خاکی رنگ، آن جا ایستاده بودند و افرادی با بارانی های سیاه، پیاده می شدند. کلاه های گَل وگشادِ بارانی ها، سرشان را پوشانده بود و رگبار و مه نمی گذاشت چهره شان دیده شود. پسرک با دلهره؛ اما به سَبُکی تکه ای ابر به جلو خزید و با چشمانی حیران از لابه لای توده های نی مشغول تماشا شد.
سیاه پوش ها، با صورت های هاشور خورده از رگبار، هشت نفر را از جیپ ها پیاده کردند. چشم های آن ها را با نوارهای سفیدی بسته بودند و در پس رگبار، که دیوانه وار می بارید، با شتاب همه را کنار هم ردیف کردند. دست راست اولین نفر، بادپیچی شده بود و خون از زیر باند بیرون می زد. باند از همان جنس نوارِ روی چشمانش بود. سبیل های بور و نرمش با وزش باد تاب می خورد و قطره های زلال باران از دو طرفش می چکید. سیاه پوش ها با شتاب در آمد و رفت بودند و دامن بارانی های بلندشان به پاهاشان می پیچید.
پسرک خیس از باران، نی ها را در چنگ می فشرد. بی حرکت، درجا خشکش زده بود و به آن سوی برکه ماتش برده بود. گاه لرزشی سراپایش را تکان می داد. بارانِ شفاف، میله میله و تک تک، فضا را می برید و مه در بین تکه ها می لغزید. سیاه پوش ها، تفنگ هاشان را از زیر بارانی ها درآوردند و زانو زدند. همه جا خیس بود و آب برکه بالا می آمد. یکی از آن ها، از جیب بغلش کاغذی بیرون آورد و با زبان نا آشنایی که پسرک چیزی از آن نفهمید، خواند. تند و تند و با لکنت خواند. ورقه خیسید، وارفت و به دست مرد چسبید. مرد با زحمت کاغذ را از دست های خود کند و تکه تکه روی زمین پرت کرد؛ اما یکی از تکه ها به دامن بارانی اش چسبید و همان جا ماند.
غرّشی میله های بلورین باران را لرزاند. غوطه خورک ها در نیزار پنهان شدند. اولی، آن که دستش بادپیچی شده بود، از جای خود تکان خورد. مشت های گره کرده اش را به هم فشرد. فشار و ضربه گلوله ها، نفر سوم و چهارم را که نوجوان و لاغر و باریک بودند، چند وجب به هوا پرت کرد. از دور چیزی ترکید و باران شدیدتر از پیش آوار شد. غوطه خورکِ هراسانی، از کنار پای پسرک گذشت و با شتاب سر خود را در پوشال های دامنه نیزار فرو برد؛ اما دُم و پاهای زرد رنگش با پره های گشوده، بیرون ماند. لرزشِ پره های پای پرنده آبی، پسرک را بیش تر ترساند.
پس از غرّش گلوله ها، همه جا خاموش شد. غوطه خورک، هراسیده، با زحمت از میان پوشال های نی بیرون آمد؛ اما از صدای انفجار گلوله هایی که در فاصله های معین؛ تک تک شلیک می شدند، در جای بی حرکت ماند. سر کوچک و ماهوتی رنگش، با هر شلیک تکان می خورد. پشت کُرکی اش که قطره های باران بر آن می لغزید، با تلنگرهای نامرئی، هشت بار لرزید. با سرعت خود را در دل آب زد و فرو رفت.
باران ایستاد و مه نشست. پسرک به خود آمد. کرخت و بهت زده، احساس کرد که دلش آفتاب داغی می خواهد. مثل هر روز منتظر شد تا همسایه شان خالوسیاوَخش برای بریدن نی بیاید. داشت صورت خیس خود را با پشت دست و لبه کتش خشک می کرد که صدای خالو را از دور شنید:
«آهای… هاو… هاو… هاو!»
پسرک که صدایش می لرزید، با ذهنی درهم و گنگ پاسخ داد:
«های… هاو… هاو… هاو!»
لحظه ای بعد خالو سیاوخش از لابه لای نی ها بیرون آمد. در برابر او ایستاد و سربند خیسش را باز کرد تا بچلاند.
«چه طوفانی! چه روز بدی! بیخود آمدیم.»
پسرک، چشمان سنگین و بهت زده اش را از برکه گرفت:
«یک هو آمدند. با رگبار. اون جا…»
«حالا دیگر گذشته. تا این جا آمده ایم. بهتر است کارمان را شروع کنیم.»
سرفه کرد و به سوی نیزار رفت. کفش های لاستیکی اش روی گِل ها و پوشال های پوسیده می سرید:
«قبل از هرچیز باید آتش باز کنیم. آتش.»
دور آتش نشستند و بخار از لباس هاشان بلند شد. خالو لبه چاقویش را بر پشت ناخن گذاشت. پسرک با دست های لرزانش، آن سوی برکه را نشان داد و ترسالو گفت:
«اون جا، پشت نیزار…»
خالو به آن سو نگاه کرد.
«ها! چه شده اون جا!»
«اون جا، شکاروان ها، خیلی کشتار کردن.»
خالو به چهره پسرک خیره شد.
«چرا رنگت شده مثل چلوار. بیا نشانم بده. چه شده بِرارِم؟»
وقتی به نقطه ای که پسرک نشان داده بود رسیدند، جویباری از باران و خون، زیر پاشان روان بود. خالو خم شد:
«شکاروان ها! صبح به این زودی؟!»
پسرک لرزید:
«صدای تیر آمد… رگبار! غوطه خورک ها خیلی ترسیدن. اونا…»
«حتماً گوزن ها را زده ن. یک گله بزرگ!»
پسرک همچنان مات بود.
«هشت تا بودن.»
«کی ها؟»
«گوزن ها! لابد خواب دیده م.»
وچشمان تب آلود خود را مالید:
«جوری حرف می زدن که اصلاً نمی فهمیدم.»
خالو روی زمین نشست و با دست گِل ها را به هم زد:
«این ها، ردّ پای آدمی زاد است. زیاد بوده ن. رد گوزن ها را پامال کرده ن.»
و با انگشت شهادت، چیزی به سفیدی پنبه و نرمی گچ کُشته از میان جویبار خونین برداشت:
«به سرشان گوله خالی کرده ن. از نزدیک!»
کمی فکر کرد و به نیزار خیره شد:
«غافلگیرشان کرده ن.»
پسرک گفت: «لابد.»
هردو با انبوهی نی به کنار اتش که دیگر شعله اش فرو می مرد برگشتند. خالو شروع کرد به ساختن دوزَلَه(۱) و پسرک، سر و ته نی ها را که بریده بود، مرتب کرد و در کیسه خود گذاشت. خالو یکی از نی ها را با دقت نگاه کرد:
«ببین روی نی ها شتک خون پاشیده.»
پسرک، نی ها را در دست چرخاند:
«مادربزرگم می گفت هروقت رعد و برق در نیزار بزنه، نی ها پر از لکه های خون می شن.»
«راست گفته. من هم شنیده م.»
و تکه ای آتش سرخ برداشت. آرام فوت کرد تا گِر شد و به فاصله های معین روی صافِ نی ها را سوزاند و یک ردیف سوراخ کرد. دوتا از نی های سوراخ شده را کنار هم گذاشت و با نخ آغشته به موم، محکم بست. سپس دو نی کوتاه و باریک تر را با چاقو شیار داد و در دهانه نی های سوراخ شده فرو کرد و آرام گفت:
«دوزَلَه خوبی شد.»
دست ها را روی آتش گرم کرد. سربندش را که هنوز نم داشت به دور سر بست و دوزله را به لب گذاشت. دوزله ناله کرد و ناگهان برکه و نیزار و جهان آرام شد تا صدا به همه جا برسد:
«بزن نی زن بزن نی زن
چه خوش خوش می زنی نی زن
بزن در کوی و در بازار
مرا کشتند در نیزار.»
خالو تند دوزله را از لب برداشت و از پسرک پرسید:
«کسی در نیزارهای دور داره آواز می خوانه؟ می شنوی؟»
پسرک که با تعجب به خالو زل زده بود گفت:
«خودت بودی که خواندی خالو!»
«من… من فقط دوزله زدم.» و دوزله را با دقت و کنجکاوی وارسی کرد و دوباره بین لب ها گذاشت.
«بزن نی زن بزن نی زن
چه خوش خوش می زنی نی زن
بزن در کوی و در بازار
مرا کشتند در نیزار.»
خالو فوراً دوزله را در جیب پنهان کرد:
«آره. درسته. کسی از دور همراه دوزله من آواز می خوانه. چقدر هم غمگین می خوانه.»
***
روز بعد پسرک نی ها را به خانظ استادش برد و برابر او گذاشت. استاد به چشمان سرخ و تب دار پسرک نگاه کرد و دست های ترد و نازک او را در دست گرفت:
«تب داری پسرکم! از دست هایش آتش می باره.»
پسرک آرام گفت: «دیروز رفته بودم نیزار، درشتی بِبُرم. میان رعد و بر و رگبار غافلگیر شدم.»
استاد سری تکان داد و برای پسرک سرمشق زد:
«این هم سرمشق… چند روزی توی خانه بمان تا حالت جا بیاد. با مشق ها خودت را سرگرم بکن.»
پسرک یک هفته در خانه ماند و در تب سوخت. حالش که جا آمد، همان طور که در رختخواب دراز کشیده بود، مشق هایش را نوشت و همین که کارش تمام شد، پیش استاد رفت و مشق ها را به او داد. استاد با دیدن خط او، از تعجب دهانش باز ماند:
«غوغا کرده ای پسرم. این ها… این خط ها را تو نوشته ای؟!»
گوش های نازک پسرک به رنگ مرجان درآمد: «بله استاد.»
استاد که شگفت زده نگاهش روی کاغذ می دوید با اخم گفت:
«اما… این… آن… سرمشق هایی نیست که من داده ام. این ها را از کجا…؟»
پسرک گفت: «تب داشتم. دست خودم نبود انگار… قلم درشتی خودش روی کاغذ می سرید.»
استاد عینکش را روی بینی جابه جا کرد و چشم به نوشته پسرک دوخت:
«من هراسم م م م نیست ت ت ت…
اگر این ر ر ر رویا در ر ر خواب ب ب پریشان ن ن شبی ی ی ی می گذرد د د.
یا به هذیان ن ن ن تبی ی ی ی…
یا به چشمی بیدار ر ر ر…
یا به جانی نی نی نی مغموم م م م»
و با چشمان غبار گرفته به صفحه نگاه کرد:
«بارها ها ها ها به خون مان کشیدند.
به یاد آر ر ر آر ر ر آر
و و و و تنها دستاورد کشتار کشتار کشتار ر ر ر…
نان پاره ء ء ء بی قاتق ق ق ق سفره ه ه ه بی برکت ت ت ما ما ما بود د د.»
استاد یک هو از کوره در رفت.
«من به تو گفته بودم که هیچ وقت با تن تب دار خط ننویسی.»
پسرک به زلالی نی ناله کرد:
«حالم خوب بود استاد. خوب شده بودم.»
استاد فریاد زد:
«تب و هذیان!»
پسرک به لرزش پشت پرنده آبی و به پرده ها لرزان پاهایش فکر کرد و با ترس لب ها را تکان داد:
«استاد به خدا حالم خیلی خوب بود. فقط کمی حالش… حالم… شاید…»
چهره پرک چنان صمیمی و معصوم بود که دل استاد نرم شد و نگاهش را به نوشته ها دوخت. از کوچه های دور زمزمه ای به گوش استاد رسید. گویی همه پرندگان جهان، با آوای دوزله ای می خواندند:
«بزن نی زن بزن نی زن
چه خوش خوش می زنی نی زن
بزن در کوی و در بازار
مرا کشتند در نیزار.»
استاد از شنیدن آواز غصه اش گرفت:
«ناچارم دوباره برای تو سرمشق بزنم. درشتی ات را بده من!»
پسرک قلم درشتی اش را به استاد داد. استاد در خود خمید و شروع کرد به نوشتن. کارش که تمام شد، سرمشق را جلو پسرک گذاشت:
«با صدای بلند برایم بخوان.»
پسرک با آوای مخملی اش دستخط استاد را خواند:
«من هراسم نیست.
اگر این رویا در خواب پریشان شبی می گذرد.»
استاد فریاد زد:
«سرمشقی را که من زده ام بخوان نه مال خودت را!»
پسرک به خود لرزید:
«این… این سرمشق خود شماست استاد!»
استاد با خشم ورقه را از دست پسرک گرفت و با دیدن دستخط خود، یکه خورد و به قلم درشتی که در دستش می لرزید خیره شد:
«این قلم درشتی! با شتک خون!»
پسرک چشمان تب دارش را به پرنده کم رنگ گلیم کف اتاق دوخت:
«مادربزرگم می گفت هروقت در نیزار رعد و برق و رگبار بزنه، نی ها…»