داستان بهرام رادان و سنتوری

سنتوری، فیلمی است که فیلمسازش عصاره سینمای ایران می باشد، داریوش مهرجویی… ایرانیان از تمامی فیلم های او خاطره دارند. اسامی این فیلم ها را بخوانید: «مهمان مامان، بمانی، دختر دایی گمشده، مگس، درخت گلابی، لیلا، پری، سارا، بانو، هامون، شیرک، اجاره نشین ها، دایره سینما، پستچی، آقای هالو، گاو و الماس» و حالا حکایت «سنتوری» فیلمی که قرار بود سوم مردادماه به سینماها بیاید، اما دوباره به مانند چند مرحله پیش که هر بار قرار بود، اکران شود، بنا به دلایلی دوباره اکران نشد… حال مردم و علاقه مندان به سینما تشنه فیلم جدید مهرجویی هستند. این فیلم در جشنواره فیلم فجر، حرف و حدیث های زیادی را به دنبال خود داشت. به خصوص زمانی که در جشنواره ۸۵، نتوانست عنوان بهترین فیلم جشنواره را کسب کند.

سنتوری، فیلمی است که فیلمسازش عصاره سینمای ایران می باشد، داریوش مهرجویی… ایرانیان از تمامی فیلم های او خاطره دارند. اسامی این فیلم ها را بخوانید: «مهمان مامان، بمانی، دختر دایی گمشده، مگس، درخت گلابی، لیلا، پری، سارا، بانو، هامون، شیرک، اجاره نشین ها، دایره سینما، پستچی، آقای هالو، گاو و الماس» و حالا حکایت «سنتوری» فیلمی که قرار بود سوم مردادماه به سینماها بیاید، اما دوباره به مانند چند مرحله پیش که هر بار قرار بود، اکران شود، بنا به دلایلی دوباره اکران نشد… حال مردم و علاقه مندان به سینما تشنه فیلم جدید مهرجویی هستند. این فیلم در جشنواره فیلم فجر، حرف و حدیث های زیادی را به دنبال خود داشت. به خصوص زمانی که در جشنواره ۸۵، نتوانست عنوان بهترین فیلم جشنواره را کسب کند. «بهرام رادان»، به خاطر بازی در این فیلم، طی سه سال اخیر، دومین سیمرغ بلورین را از آن خود کرد و زمان دریافت جایزه، به هیئت داوران اعتراض و اعلام کرد که داوران جشنواره، یک بار دیگر فیلم «سنتوری» را ببینند… البته بعدها رادان گفت که قصد بی احترامی به هیئت داوران نداشته و در گوشه ای از توضیحات خود بیان داشت که: دوستان، حکایت من حکایت دیگری بود، زمانی که برای سنتوری کاندیدا شدم، تعجب نکردم! اما وقتی که دیدم این فیلم تنها در دو رشته نامزد دریافت جایزه شد، شگفت زده شدم. در صورتی که به گفته بسیاری از کارشناسان، سنتوری بهترین فیلم مهرجویی است و سپس گفت: گفتم مهرجویی بزرگ، بی نیاز از جایزه است و برخی ناراحت شدند، هنوز هم بر این باورم که جایزه نیازمند مهرجویی است.برای رسیدن به این باور که چرا «سنتوری» یکی از اثرهای به یادماندنی مهرجویی است، بهتر است، ابتدا این کارگردان بنام کشور را بشناسیم و سپس درباره سنتوری بنویسیم.

فارغ التحصیل یو.سی.ال.ای
داریوش مهرجویی در هفدهم آذرماه سال ۱۳۱۸ در تهران به دنیا آمد و تحصیلات مقدماتی خود را در تهران گذراند، ۲۰ سال داشت که برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت. در سال ۱۳۴۴ (۱۹۶۵) از دانشگاه «یو.سی.ال.ای» در لس آنجلس لیسانس فلسفه گرفت، در همین سال سردبیری نشریه پارس ریونو در لس آنجلس را به عهده داشت و سال بعد به تهران آمد. در سال ۱۳۴۶ نخستین فیلم خود به نام «الماس ۳۳» را ساخت که نتوانست با این فیلم، موفق شود اما او امید خود را از دست نداد و دو سال بعد به همراه غلامحسین ساعدی در سال ۱۳۴۸، فیلمنامه گاو را نوشت و به کارگردانی آن پرداخت، این فیلم برای مهرجویی و سینمای ایران جوایز متعددی در خارج و داخل کشور به دنبال داشت. گاو چه از نظر تجاری و چه از نظر هنری فیلم موفقی از آب در آمد و فصل جدیدی را در سینمای ایران گشود تا جایی که در جشنواره های کن، برلین، مسکو، لندن، لس آنجلس و اغلب کشورهای آسیایی، اروپایی و آمریکایی به نمایش در آمد. آقای هالو در سال ۴۹، دومین فیلم مهرجویی بود و این کارگردان را تنها با دو فیلم ساخته شده، اما معتبر به دنیا شناساند، این فیلم هم در جشنواره های برلین، مسکو و لندن به نمایش در آمد. مهرجویی در آن زمان تنها ۳۱ سال داشت. همچنین فیلمی که وی در سال ۱۳۵۱ به نام پستچی ساخت، فیلم هفتم از ده فیلم برگزیده جهان در سال ۱۹۷۲ میلادی شد.
پس از انقلاب او مدتی در فرانسه زندگی کرد، اما پس از بازگشت دوباره فیلمسازی را ادامه داد که اوج مخاطبان او در سینما برای فیلم های اجاره نشین ها (۱۳۶۵)، هامون (۱۳۶۸)، سارا و پری (۱۳۷۱)، لیلا (۱۳۷۵)، درخت گلابی (۱۳۷۶)، بمانی (۱۳۸۰) و مهمان مامان (۱۳۸۳) بود. گفتنی است فیلمنامه این فیلم های موفق از دست نوشته های خود مهرجویی است و حالا او با سنتوری می خواهد، برگی به دفتر افتخارات سینمایی اش اضافه کند.
او سنتوری را به همراه وحیده محمدی فر به رشته نگارش در آورده و طی آن می بینیم که یک نوازنده چیره دست و خواننده محبوب ناگهان در اوج شهرت و موفقیت، افسار زندگی اش را از دست داده و به بیراهه می رود، او می گوید: «همه بدبختی ها از زمانی آغاز شد که عشق بزرگ زندگی ام، همسرم، هانیه ترکم کرد، اما هانیه زمانی می رود که من مدت هاست در بند اعتیاد خود گرفتار هستم.»


اصل داستان چیست؟
اصل ماجرای این فیلم چیست؟ «علی بلورچی» (بهرام رادان) فرزند حاج آقا بلورچی یکی از کسبه قدیمی و صاحب نام صنف بلور و شیشه است، حاج آقا در دوران کودکی و نوجوانی سختی های زیادی را متحمل شده است و تحت تاثیر عقده های آن دوران، پسرش را آن طور که خود دلش می خواست تربیت می کند، این نقش را (مسعود رایگان) ایفا می کند. از طرفی حامد (نادر سلیمانی) پسر بزرگ تر حاج آقا از همان دوران مدرسه از درس محروم شده تا نزد پدر در حجره کار کند و ادامه دهنده راه او باشد.
علی پسر دوم حاج آقا از دوران کودکی با ساز کهنه ای که متعلق به دایی مرحومش است، انس گرفته و قصد دارد زمانی که بزرگ شد، تحصیلات خود را در رشته موسیقی ادامه بدهد اما با مخالفت مادرش (رویا تیموریان)، مواجه شده و به اجبار در رشته بازرگانی درس می خواند، این مخالفت و دیگر کشمکش های او با والدین باعث می شود، علی خانه پدری را رها کرده و از خانواده جدا شود. سپس علی به همراه دوستش «تمایل» (مهیار پورحسابی)، یک گروه موسیقی تشکیل می دهد و با اجرا در جشن ها و مناسبت های مختلف گذران زندگی می کند و به خاطر مهارتش در نواختن سنتور به «علی سنتوری» معروف می شود. اما او به تدریج در پی معاشرت با دوستان و کارهای شبانه روزی هر از گاهی به سراغ موادمخدر می رود، چرا که از درون احساس پوچی می کند و اعتماد به نفس لازم را ندارد. به عبارتی ظرفیت معروف شدن را ندارد و استفاده تفننی از موادمخدر او را رفته رفته به ورطه اعتیاد می کشاند.
پس از مدتی که از زمان فیلم می گذرد، در یک مراسم که اجرای موسیقی آن با علی است، دختری به نام هانیه (گلشیفته فراهانی) مجذوب هنر علی می شود و این آشنایی به ازدواج آن دو منجر می شود. این آشنایی و ازدواج برای مدتی نشاط را به زندگی علی می آورد و او را تشویق به کارهای بیشتر می کند. اما او کماکان به مصرف مواد ادامه می دهد تا به خیال خود شرایط روحی اش تقویت شود، وضع بدین گونه باقی نمی ماند، چرا که به خاطر اوضاع نامناسب مالی و رفتارهای حاصل از مصرف موادمخدر، بین او و هانیه مشکلاتی پدید می آید و همین مسئله باعث می شود تا هانیه منزل را ترک کند. علی که به خاطر معتاد شدن به موادمخدر کمتر امکان کار برایش فراهم است، فرصت پیدا می کند تا به همراه «تمایل» اجرای برنامه موسیقی یک مراسم عروسی را برعهده بگیرد.
در ادامه این فیلم زیبا خواهید دید که در حین برگزاری مراسم عروسی، میان اقوام خانواده داماد که با یکدیگر مشکلاتی داشتند، درگیری شدیدی به وجود می آید و کار به زد و خورد کشیده می شود. در این زد و خورد دستان علی می شکند و به آلات موسیقی او هم خسارت وارد می شود. آسیب دیدگی و عدم توانایی علی در ساز زدن که تنها راه امرار معاش اوست، باعث بیکاری اش می شود. در همین زمان صاحبخانه هم عذرش را می خواهد و او با مقداری وسایل، آواره و سرگردان کوی و خیابان می شود تا این که در گوشه ای از یک پارک جنگلی چادر می زند.

در این دوران با بی خانمان ها و معتادان همنشین شده و چون درمانده و نیازمند است، برای پول در آوردن تن به هر کاری می دهد، زندگی در میان جمعی معتاد و آواره در حاشیه شهر، علی را درمانده، شکسته و آلوده تر می کند. یک شب که او در میان این جمع مشغول مصرف موادمخدر است و می خواهد از این طریق خاطرات تلخ گذشته را فراموش کند ماموران نیروی انتظامی سر رسیده و همه را دستگیر می کنند. علی پس از دستگیری به مرکز ترک اعتیاد فرستاده می شود و مسئولان آن مرکز متوجه اختلالات روحی او می شوند و سعی می کنند با او ارتباط برقرار کنند.
گفتنی است، حسن پورشیرازی و صدرالدین حجازی در نقش معتاد در این فیلم در کنار رادان بازی می کنند. داستان در مرکز بازپروری چنین ادامه پیدا می یابد که ، محیط مناسب و شرایط درمانی به علی کمک تا او بهبودی نسبی پیدا کند و با خرید یک سنتور توسط روان شناس مرکز برای علی، او فرصت و انگیزه پیدا می کند تا دوباره موسیقی را ادامه دهد. اشتیاق علی به اندازه ای است که او در همان جا به دیگر معتادان آموزش سنتور می دهد. فیلم که به پایان نزدیک می شود حاج آقا بلورچی به همراه حامد به مرکز بازپروری می رود تا به علی بگوید که از گذشته پشیمان شده و حاضر است پس از آزادی و ترک اعتیاد، تمامی امکاناتش را در اختیار او بگذارد، اما علی که دیگر معلم ویژه موسیقی آن مرکز است، می گوید: با این که مشکل اعتیادش برطرف شده و وضعیت جسمانی کاملا سالم و مناسبی دارد، همچنین دوران محکومیتش هم به پایان رسیده، اما تازه منزل واقعی اش را پیدا کرده است، چرا که این مکان به دور از هیاهوی جامعه ای بی رحم بوده و او می تواند برای آدم هایی مثل خودش مفید بوده و با نغمه سازش به آنها عشق و زندگی ببخشد.
در پایان این فیلم که پر ازواقعیت های تلخ زندگی است، می بینید در نهایت، علی به همراه شاگردانش که همگی از بیماران همان مرکز هستند کنسرت کوچکی اجرا می کنند. چشم علی در میان تماشاگران حاضر به هانیه می افتد که به تشویق او مشغول است اما در پایان کنسرت از هانیه خبری نبود.
از دیگر بازیگران این فیلم باید به مائده طهماسبی در نقش مادر هانیه، سیامک خواهانی ویولونیست گروه آریان در نقش جاوید، مونا ربیعی در نقش خواهر جاوید و محمد سلوکی برادر بزرگ تر مهدی سلوکی که پیش از این سابقه مجری گری داشت در نقش دکتر روان شناس اشاره داشت. همچنین برنامه ریز، دستیار اول کارگردان، مجری طرح، بخشی از طراحی صحنه و لباس و عکس برعهده محمدرضا شریفی نیا است.
در پایان فیلم متوجه خواهید شد مهرجویی حتی در تلخ ترین اثرش هم، دلش نمی آید بیننده را ناامید رها کند. بازگشت شکوهمند علی سنتوری به زندگی و آشتی دوباره اش با سنتور، مهارت استاد در پرداخت این صحنه ها، آن قدر چشمگیر است که بیننده چاره ای جز باور آن ندارد.
سنتوری شاهکار دیگری از این کارگردان است، کارگردانی که در طول تمامی این سال ها هر بار به نوعی غافلگیرمان کرد، کارگردانی که می داند چه بسازد که بیننده را شگفت زده کند.
ایفای نقش بهرام رادان در این فیلم بی نظیر است، او چه در روزهای اوج و چه در شب های سقوط علی سنتوری و در تمامی سکانس های مربوط به کنسرت ها درخشان ظاهر می شود و خصوصیاتی از یک بازیگر حرفه ای کامل را بروز می دهد. از طرفی سکانس های مشترک میان رادان و گلشیفته فراهانی، شیطنت های عاشقانه شان به ویژه سکانس بازی با شال گردن، بسیار دیدنی است.

نواختن سنتور توسط رادان
ساخت موسیقی متن و نوازنده سنتور این فیلم، کسی نیست جز یکی از اعضای خانواده «کامکارها»… اردوان کامکار، او می گوید: پیش از این برای هیچ فیلمی موسیقی نساخته بودم، ساخت موسیقی این فیلم را، به دلیل آشنایی چند ساله ام با مهرجویی پذیرفتم، او با من تماس گرفت و عنوان کرد، فیلمنامه ای در این مورد دارد، چند بار با یکدیگر فیلمنامه را مرور کردیم و پیش از آغاز فیلمبرداری، ۵ قطعه موسیقی برای آن ساختم.

حدود دو ماه و نیم هم با رادان سنتور کار کردم و نواختنش را به او آموختم و خوشبختانه آن قدر او با استعداد بود که گام های اولیه سنتور را یاد بگیرد. کامکار می گوید: انتخاب بازیگر اول برای این فیلم کار دشواری بود، باید دست های بازیگر، شبیه دست های من باشد تا تفاوتی در تصاویر مربوط به نوازندگی من و نقش های ایشان ایجاد نشود، از طرفی موفق شدیم بین دست هایش و لب خوانی هماهنگی خوب به وجود بیاوریم. کار مشکل تر از لب خوانی بود، چون حرکات دست، همراه فیگور او نیز باید درست انجام می شد و از آنجا که بهرام توانایی خوبی دارد، توانست به نحو احسن از عهده این کار برآید. در صحنه هایی که رادان در فیلم می نوازد، در نماهای نزدیک از خود کامکار در حین نواختن سنتور استفاده شد و در نماهای دور از رادان و…

رادان به جای سلوکی
مهرجویی از ابتدا تاکید داشت که بازیگر نقش اول فیلمش، حتما جوانی لاغراندام با صورتی استخوانی باشد تا بتوان با چهره پردازی اندک، چهره یک معتاد را بر صورتش ترسیم کرد. البته دانستن سنتور نیز یکی از شرایطی بود که بازیگر نقش اول مرد باید آن را می دانست. در حال تست گیری از متقاضیان، مهرجویی به این فکر افتاد که از بازیگران حرفه ای نیز برای ایفای این نقش، تست بگیرد. اولین گزینه او پارسا پیروزفر بود که علیرغم همکاری با مهرجویی در کار قبلیش، «مهمان مامان» نتوانست نظر او را برای ایفای این نقش جلب کند.
دیگر گزینه استاد مهرجویی برای ایفای این نقش، محمد سلوکی، مجری سیما بود که از نظر فیزیک چهره با این نقش همخوانی نیز داشت، تقریبا همه چیز برای بازی او در این نقش آماده بود که ناگهان مهرجویی اعلام کرد، بهرام نقش علی سنتوری را ایفا خواهد کرد و سلوکی ایفاگر نقش دکتر روان شناس شد.
  
شاید برایتان جالب باشد بدانید که داریوش مهرجویی زمانی، سنتور می نواخت و این ساز را به دلیل صدای زیبایش دوست داشت و یکی از دلایل نوشتن این فیلمنامه، علاقه اش به سنتور بود. گفتنی است، تصویربرداری این فیلم از هفدهم بهمن ۱۳۸۴ در کاشانک نیاوران آغاز شد و به مدت هشت ماه طول کشید.

خواننده فیلم

قرار بر این شد که محسن چاووشی ترانه های این فیلم را بخواند، چرا که مهرجویی اعتقاد داشت کسی باید ترانه های این فیلم را بخواند تا مردم با صدایش بیگانه نباشند، به ویژه زمانی که باید لوکیشنی در کاخ سعدآباد در نمایی از کنسرت برگزار شود و این کار هم انجام پذیرفت، اما…
اولین ایراد شورای نظارت و ارزشیابی نام فیلم بود که سنتوری نمی تواند علی باشد و باید نام «علی» از فیلم حذف شود مهرجویی این موضوع را پذیرفت، سپس ایرادها به ترانه ها وارد شدند که باید ترانه ها را حذف کنید. مهرجویی گفت: نمی شود، ما بر روی این قضیه حسابی ویژه باز کردیم. گفتند پس چاووشی نباشد و یکی را بیاورید که صدایش مجوز داشته باشد.
مهرجویی هم در مقام پاسخ گفت: آخر صدا که مجوز نمی خواهد، این ترانه و آهنگ است که مجوز می خواهد و شما هم مجوز آن را صادر کرده اید و در پاسخ شنید که نه، باید عوض شود و سرانجام فیلم دچار تغییراتی شد و رادان باید با صدای خود روی آهنگ های ساخته شده، یک بار دیگر ترانه ها را بازخوانی می کرد تا فیلم مجوز پخش بگیرد و این گونه هم شد. هدایت فیلم پخش کننده این فیلم است که ید طولایی در زمینه پخش دارد و به اندازه کافی از مهارت برای فروش هر چه بیشتر یک فیلم برخوردار است. گفتنی است تهیه کننده های این فیلم فراز فرازمند و داریوش مهرجویی هستند. اما این فیلم چه زمانی به نمایش درآید خدا می داند، با این حال شنیده ها حاکی از آن است که سنتوری در اواخر مردادماه اکران خواهد شد… باید دید و منتظر ماند.

بازیگری، برایم شوخی بود
رادان می گوید: اولین بار که مقابل دوربین سینما ظاهر شدم، برایم مثل یک تفریح بود، مثل یک شوخی، یکسری جمع شدیم و رفتیم کلاس بازیگری و حتی خجالت می کشیدیم که بگوییم ما می رویم کلاس بازیگری، می گفتیم می رویم کلاس کامپیوتر، زمانی هم که انتخاب شده بودم، دو، سه هفته بیشتر کلاس نرفته بودم، یادم می آید آن روز از پشت شیشه های کلاس، دو، سه نفر آمدند و با هم صحبت کردند، من هم مشغول تمرین بودم، اما صدای آنها را نمی شنیدم و بعد مرا به یکدیگر نشان دادند، پس از کلاس جلو آمدند و یک نشانی به من دادند که به آن جا مراجعه کنم.
تا دو ساعت پیش از فیلمبرداری نمی دانستم که نقش چندم را ایفا می کنم، فکر می کردم فقط باید در فیلم شور عشق حضور داشته باشم، بعدها فهمیدم نقش من در شور عشق نقش اول است. آن زمان من بیست سال داشتم که آمدم مقابل دوربین و بازی کردم، نمی دانم انگار یک کار عجیب بود.

رفقای صمیمی

من دوستانی دارم که در دایره خیلی اندکی هستند، اما لزوما به این معنا نیست که کم معاشرت می کنم، اتفاقا زیاد معاشرت می کنم، بیشتر دوستانم جزو دوستان دوره دبیرستان هستند، بین بازیگران ایران هم بیشتر با گلشیفته فراهانی و همسرش ارتباط دارم.

شخصیت حقوقی بازیگران
همه آدم های مشهور یک شخصیت حقیقی دارند و یک شخصیت حقوقی. آنها در شخصیت حقوقی حق ندارند خیلی از کارها را انجام دهند. برای مثال وقتی یک بازیگر سیگار می کشد، حق ندارد در خیابان سیگار بکشد به خاطر این که مردم می گویند که نگاه کن فلانی دارد سیگار می کشد، چون آن پسر کوچک از تو یاد می گیرد سیگار بکشد، می دانی چرا؟ می گوید اگر آن بازیگر دارد سیگار می کشد، پس حتما کار خوبی است، حالا آن شخصیت حقیقی در داخل خانه می تواند سیگار بکشد.

دل های مردم
رادان می گوید : رابرت پریش در سینمای هالیوود یکی از آن بچه هایی بود که به دنبال چارلی چاپلین می دوید و ماهی هفت دلار حقوق می گرفت. کتابی دارد که در آن نوشته، مدت ها کارکرد، در استودیوهای مختلف رفت و آمد داشت دستیار مونیتور شد و رسید به مونتاژ کار. او از جان فورد که استاد مسلم سینماست خیلی چیزها یاد گرفت. می دانید که ایشان رکورددار اسکار در سینمای جهان است. او چهار اسکار بهترین کارگردانی را از آن خود کرده است. رابرت پریش می گوید سال ها گذشت و من هم اسکار گرفتم، رفتم دیدم جان فورد، روی یک صندلی چرمی نشسته، رو به من گفت: رابرت، شنیدم اسکار گرفتید گفتم: بله قربان، برگشت گفت: من چهار تا گرفتم و گفت: مجسمه اسکارت را می بری ۲۵ سنت، دو تا کوچه پایین تر می فروشی و دو تا لیوان قهوه می گیری… می خواهم بگویم رمز ماندگاری، سیمرغ و عنوان نیست، رمز ماندگاری، وارد شدن در دل های مردم است.