به بهانه سالروز تولد سهراب سپهری
ایلنا: سهراب سپهری در پانردهم مهرماه ۱۳۰۷ در کاشان به دنیا آمد. او یکی از شناخته شدهترین و پرخوانندهترین شاعران مدرن ایران است. شعرهای او به زبانهایی همچون انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی و ایتالیایی ترجمه شده است. سپهری پس از اخذ دیپلم در کاسان به تهران آمد و در دانشکدهی هنرهای زیبا مشغول تحصیل شد. سهراب، نخستین مجموعه شعر خود را که شامل اشعار نیمایی او بود؛ به نام مرگ رنگ در ۱۳۳۰ منتشر کرد. در سال ۳۲ از دانشکدهی هنرهای زیبا فارغالتحصیل شد، در چند نمایشگاه نقاشی شرکت کرد و نیز، دومین مجموعه شعر خود را به نام زندگی خوابها منتشر کرد…
سپهری که از مهر ۱۳۴۰ شروع به تدریس در هنرکدهی هنرهای تزیینی تهران نموده بود، در اسفند همین سال از مشاغل دولتی کنارهگیری کرد. در همین سال، سپهری، دو فتر شعر آوار آفتاب و شرق اندوه را به چاپ رساند. آثار ادبی دیگر او عبارتنداز: منظومهی صدای پای آب، منظومهی مسافر، مجموعه شعر حجم سبز، ما هیچ ما نگاه و کلیاتی از اشعارش که در سال ۱۳۵۶ و با نام هشت کتاب منتشر شد.
سپهری برندهی جایزهی اول هنرهای تزیینی برای آثار نقاشیاش در ۱۳۳۹ شد. درعین حال او نشان ویژه بابت نمایش آثارش در جشنوارهی بینالمللی نقاشی در فرانسه، دریافت کرد. سهراب سپهری نقاشیهایش را در گالریهای گروهی و انفرادی بسیاری در تهران، برزیل، نیویورک، لوهار فرانسه و برخی کشورهای دیگر به نمایش گذشت.
ایلنا: سهراب سپهری در پانردهم مهرماه ۱۳۰۷ در کاشان به دنیا آمد. او یکی از شناخته شدهترین و پرخوانندهترین شاعران مدرن ایران است. شعرهای او به زبانهایی همچون انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی و ایتالیایی ترجمه شده است. سپهری پس از اخذ دیپلم در کاسان به تهران آمد و در دانشکدهی هنرهای زیبا مشغول تحصیل شد. سهراب، نخستین مجموعه شعر خود را که شامل اشعار نیمایی او بود؛ به نام مرگ رنگ در ۱۳۳۰ منتشر کرد. در سال ۳۲ از دانشکدهی هنرهای زیبا فارغالتحصیل شد، در چند نمایشگاه نقاشی شرکت کرد و نیز، دومین مجموعه شعر خود را به نام زندگی خوابها منتشر کرد…
سپهری که از مهر ۱۳۴۰ شروع به تدریس در هنرکدهی هنرهای تزیینی تهران نموده بود، در اسفند همین سال از مشاغل دولتی کنارهگیری کرد. در همین سال، سپهری، دو فتر شعر آوار آفتاب و شرق اندوه را به چاپ رساند. آثار ادبی دیگر او عبارتنداز: منظومهی صدای پای آب، منظومهی مسافر، مجموعه شعر حجم سبز، ما هیچ ما نگاه و کلیاتی از اشعارش که در سال ۱۳۵۶ و با نام هشت کتاب منتشر شد.
سپهری برندهی جایزهی اول هنرهای تزیینی برای آثار نقاشیاش در ۱۳۳۹ شد. درعین حال او نشان ویژه بابت نمایش آثارش در جشنوارهی بینالمللی نقاشی در فرانسه، دریافت کرد. سهراب سپهری نقاشیهایش را در گالریهای گروهی و انفرادی بسیاری در تهران، برزیل، نیویورک، لوهار فرانسه و برخی کشورهای دیگر به نمایش گذشت.
این شاعر و نقاش خلاق و شوریده در اول اردیبهشت ۱۳۵۹ و در سن ۵۲ سالگی در اثر ابتلا به بیماری سرطان خون در بیمارستان پارس تهران درگذشت.
* شهاب مقربین، شاعر: شعر سهراب پاسخگوی نیازهای آدمی است
شهاب مقربین که شاعر چندین مجموعه شعر است و اخیرا نیز دفتر شعر سوت زدن در تاریکی از او در نشر چشمه به چاپ رسیده است، دربارهی سهراب میگوید: نکتهی جالبی که درمورد سهراب سپهری وجود دارد؛ نوع واکنشهای اهالی ادبیات و بهخصوص اهالی شعر به شعرهای اوست.
مقربین با اشاره به اینکه در سالهای دههی ۵۰ نوعی از شعر اجتماعی و متعهد غالب بود، گفت: میزان رابطهی صریح و آشکار شعر با مسائل اجتماعی میزان و محک شاعران و منتقدان آن دوران برای سنجش شعر بود. درحالیکه با گذشت زمان دیدیم و درک کردیم که برخی معیارها تغییر میکنند. شعر سهراب که به دلیل نسرودن از خون و مبارزه و پرداختن به تعهد اجتماعی در دهههای ۴۰ و ۵۰ متهم بود، اندک اندک راه خود را در میان مردم باز کرد. بسیاری از شاعران نیز دریافتند، آن نگاه غریب سهراب به جامعه و فرد، برد تاریخی بیشتری داشته است.
مقربین در پاسخ به پرسشی که علت خوانندگان بسیار شعرهای سهراب را می جست، گفت: شعر سهراب به نیازهای انسان پاسخ میدهد. شعر او فراتر از مسائل زمانهی خود بود و به همین دلیل میاندیشم سهراب یکی از بزرگترین و مهمترین شاعران زمانهی ماست.
مقربین؛ دلایل اهمیت شعر سپهری را در نوع زیباییشناسی او و نیز تفکراتش(که البته میتوان با آنها موافق بود یا نه) عنوان کرد و ادامه داد: سپهری جهان تازهای را در شعر فارسی گشود. وی برخلاف ظاهر آرامی که اشعارش دارد، در شعرش بسیار پویا و جستجوگر است. از این نظر که وقتی هشت کتابش را بررسی میکنیم؛ میبینیم با شاعری تجربهگرا روبروییم.
شاعر ”این دفتر را باد ورق خواهد زد“ با اشاره به اینکه تجربههای شعری سهراب در آثار اولیه و پیش از صدای پای آب با هم متفاوت بودند، تاکید کرد: سهراب در منظومههای صدای پای آب، مسافر و نیز دفتر حجم سبز – که مهمترین کتابش است – به صدای مشخص سهراب سپهری رسیده است.
مقربین توضیح داد: سهراب در ۴ کتاب اولش ابتدا تحت تاثیر شعر و نگاه نیما یوشیج بوده است، سپس به عرفان شرق روی میآورد و سپس به جهان تازهی خود در منظومهی صدای پای آب میرسد.
مقربین در پاسخ به این پرسش که آیا سپهری با پرداختن بسیار به طبیعت و القای بیانگری و عواطف پررنگ، شاعری رمانتیک است، گفت: دستهبندی کردن شعرها در این قالبها زیاد درست نیست. ما مکتبهای ادبی را به درنظر گرفتن وجوهی که اولا برجسته است و ثانیا در آثار برخی نویسندگان تکرار میشود، میشناسیم. امکان دارد یک شاعر از برخی وجوه رمانتیک در شعرش بهره بگیرد اما جهان خاص فکری و زیباییشناسی خود را داشته باشد.
مقربین گفت: در کارهای سپهری ویژگیهای رمانتیسیزم مشاهده میشود اما به تمامی نمیتوان او را شاعری رمانتیک درنظر آورد چراکه اگر در دورهای شاعرانی را رمانتیک درنظر گرفتند به دلیل بسامد بالای وجوه این مکتب در آثارشان بود، و درمقایسهای ظاهری میان سهراب و این شاعران که برای مثال توللی و نادرپور نمونههای ایرانیشان بودند، متوجه میشویم شعر سهراب از اساس با اینان تفاوت دارد.
مقربین درارهی اینکه آیا سهراب در ادبیات ما باقی خواهد ماند، گفت: برخی شاعران هستند که مدعی آوانگاردیزم ادبیاند. ایشان تصور میکنند بعدها کشف و خوانده خواهند شد. باید زمان از دوران این شاعران بگذرد تا میزان اقبال به اینها معلوم شود. اما دربارهی شاعری که زمانی از شاعریاش گذشته و خوب خوانده میشود؛ باید گفت که او تثبیت شده است. شعر سهراب به میان مردم و منتقدین رفته است. شعر او پاسخگوی نیازهای آدمی است.
*عبدالعلی دستغیب، منتقد: منتقدان گاه شعر سهراب را بد فهمیدهاند
شعر سهراب به دو دوره از تحول شعر فارسی مربوط میشود. دورهی اول؛ دورهی پس از شهریور ۱۳۲۰ تا دههی چهل است. دستغیب گفت: در این دوره سهراب تحت تاثیر ذهن و زبان نیما است و دفترهای اول خود را منتشر کرده است. البته در این دورهی شعری، سهراب از اندیشههای ذن و بودیسم نیز تاثیر گرفته است.
وی با اشاره به اینکه اوج شعر سهراب سپهری از زمان سرایش منظومهی صدای پای آب به بعد بوده است، افزود: این دوره که از دههی چهل در شعر فارسی آغاز میشود، دورهی دوم تحول در شعر معاصر فارسی است. دورهای که سهراب بهعنوان شاعری متمایز در آن ابتدا صدای پای آب و بعد منظومهی مسافر و حجم سبز را منتشر میکند.
دستغیب ادامه داد: شعر سهراب در این دوره شبیه به شعر هیچ شاعر دیگری نیست.
دستغیب در خاتمه مجموعه ما هیچ ما نگاه سپهری را مجموعهای قابل توجه دانست و گفت: اینها اشعار پستمدرن سپهری بودند و منتقدین شعر ما آن را بد فهمیدهاند.
یکی از اشعار معروف اوست:
آب را گل نکنیم
در فرودست انگار، کفتری میخورد آب
یا که در بیشه دور، سیرهیی پر میشوید
یا در آبادی، کوزهیی پر میگردد
آب را گل نکنیم
شاید این آب روان، میرود پای سپیداری، تا فرو شوید اندوه دلی
دست درویشی شاید، نان خشکیده فرو برده در آب
زن زیبایی آمد لب رود
آب را گل نکنیم
روی زیبا دو برابر شده است
چه گوارا این آب
چه زلال این رود
مردم بالادست، چه صفایی دارند
چشمههاشان جوشان، گاوهاشان شیرافشان باد
من ندیدم دهشان
بیگمان پای چپرهاشان جا پای خداست
ماهتاب آنجا، میکند روشن پهنای کلام
بیگمان در ده بالادست، چینهها کوتاه است
مردمش میدانند، که شقاق چه گلی است
بیگمان آنجا آبی، آبی است
غنچهیی میشکفد، اهل ده باخبرند
چه دهی باید باشد
کوچه باغش پر موسیقی باد
مردمان سر رود، آب را میفهمند
گل نکردندش، ما نیز
آب را گل نکنیم