آلزایمر را بشناسیم، از تشخیص تا درمان

۲۰۰سال پیش، نخستین بار یک فیزیولوژیست اتریشی از لغت «دمانس» برای توصیف اختلال ذهنی دوران پیری استفاده کرد؛ بیماری‌ای که امروز بین مردم به «آلزایمر» معروف است.
این درحالی است که امسال، صدوچهارمین سال کشف بیماری آلزایمر است. حتما تاکنون نام بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری به گوشتان خورده است.رونالد ریگان(رئیس جمهوری اسبق آمریکا)، چارلتون هستون(هنرپیشه)، فرانس پوشکاش(فوتبالیست) و چارلز برانسون( هنرپیشه) تنها تعدادی از ۲۵میلیون فرد مبتلا به این بیماری در سراسر جهان را تشکیل می‌دهند.علاوه بر این حتما با نام پوآرو آشنا هستید. خانم آگاتا‌کریستی خالق شخصیت‌های خانم مارپل و پوآرو براساس کتاب رکوردهای جهانی گینس، نویسنده‌ پرفروش‌ترین کتاب‌های جنایی در طول دوران و دومین نویسنده‌ پرفروش تاریخ ادبیات جهان است که بعد از ویلیام شکسپیر، آثارش در میان تمامی ژانرها پرفروش‌ترین بوده‌اند.
اما نتایج مطالعات انجام شده نشان می‌دهد آگاتا کریستی ‌ نویسنده نامدار داستان‌های جنایی و‌ پلیسی ‌ از بیماری آلزایمر رنج می‌برده است. دانشجویان دانشگاه تورنتو با مطالعه روی رمان‌هایی که آگاتا‌کریستی بین ۲۸ تا ۸۲سالگی نوشته است، دریافتند این نویسنده سرشناس که خالق ۸۰اثر پلیسی است، به بیماری آلزایمر مبتلا بوده است.۳۱ شهریور روز جهانی آلزایمر است. هرچند آلزایمر بیماری فراموش کرده‌هاست اما آنقدر اهمیت دارد که روزی را در سال برای یادآوری آن نامگذاری کنند تا کسانی که هنوز فراموش نکرده‌اند به‌یاد بیاورند که برای پیشگیری از فراموشی باید همین امروز کاری کرد.

۲۰۰سال پیش، نخستین بار یک فیزیولوژیست اتریشی از لغت «دمانس» برای توصیف اختلال ذهنی دوران پیری استفاده کرد؛ بیماری‌ای که امروز بین مردم به «آلزایمر» معروف است.

این درحالی است که امسال، صدوچهارمین سال کشف بیماری آلزایمر است. حتما تاکنون نام بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری به گوشتان خورده است.رونالد ریگان(رئیس جمهوری اسبق آمریکا)، چارلتون هستون(هنرپیشه)، فرانس پوشکاش(فوتبالیست) و چارلز برانسون( هنرپیشه) تنها تعدادی از ۲۵میلیون فرد مبتلا به این بیماری در سراسر جهان را تشکیل می‌دهند.علاوه بر این حتما با نام پوآرو آشنا هستید. خانم آگاتا‌کریستی خالق شخصیت‌های خانم مارپل و پوآرو براساس کتاب رکوردهای جهانی گینس، نویسنده‌ پرفروش‌ترین کتاب‌های جنایی در طول دوران و دومین نویسنده‌ پرفروش تاریخ ادبیات جهان است که بعد از ویلیام شکسپیر، آثارش در میان تمامی ژانرها پرفروش‌ترین بوده‌اند.

اما نتایج مطالعات انجام شده نشان می‌دهد آگاتا کریستی ‌ نویسنده نامدار داستان‌های جنایی و‌ پلیسی ‌ از بیماری آلزایمر رنج می‌برده است. دانشجویان دانشگاه تورنتو با مطالعه روی رمان‌هایی که آگاتا‌کریستی بین ۲۸ تا ۸۲سالگی نوشته است، دریافتند این نویسنده سرشناس که خالق ۸۰اثر پلیسی است، به بیماری آلزایمر مبتلا بوده است.۳۱ شهریور روز جهانی آلزایمر است. هرچند آلزایمر بیماری فراموش کرده‌هاست اما آنقدر اهمیت دارد که روزی را در سال برای یادآوری آن نامگذاری کنند تا کسانی که هنوز فراموش نکرده‌اند به‌یاد بیاورند که برای پیشگیری از فراموشی باید همین امروز کاری کرد.

دمانس، در واقع یک بیماری بسیاربد عصبی است که خود را به‌صورت فراموشی، ضعف شناختی پیشرونده همراه با کاهش فعالیت‌های زندگی روزمره، علایم عصبی- روانی و تغییرات رفتاری نشان می‌دهد.

نوعی از دمانس که در سنین پیری به‌وجود می‌آید و شایع‌ترین نوع زوال عقل یا همان دمانس محسوب می‌شود، به «آلزایمر» معروف است. نام این بیماری مثل بسیاری از بیماری‌های دیگر از نام کاشف آن گرفته شده است.

شناسنامه آلزایمر

در سال۱۹۰۱ یک روانپزشک آلمانی به‌نام دکتر الویس آلزایمر، بیمار۵۱ساله‌ای به‌نام خانم آگوست را که به‌دلیل اختلالات شناختی، مشکلات تکلمی، توهمات شنوایی و هذیان، در بیمارستانی در فرانکفورت بستری شده بود را مورد بررسی قرار داد.
طی یکی از این بررسی‌ها دکتر آلزایمر چندین شئ مختلف را به این خانم نشان داد و مدتی بعد درباره آنها از او سوال کرد ولی وی نتوانست هیچ کدام از آنها را به‌خاطر بیاورد.

دکتر آلزایمر ابتدا مشکل این خانم را به عنوان یک اختلال فراموشی در نوشتن ثبت کرد ولی در واقع خانم آگوست، نخستین فردی است که بیماری آلزایمرش تشخیص داده شده است.

چندی بعد دکتر آلزایمر به دانشکده پزشکی مونیخ رفت تا به همکاری با دکتر امیل کریپلین که از نویسندگان معروف‌ترین کتب پزشکی بود، بپردازد. دکتر کریپلین جزو گروهی از دانشمندان بود که عقیده داشتند پاتولوژی سیستم عصبی می‌تواند با بسیاری از عملکرد‌های روانپزشکی بیمار ارتباط داشته باشد.

خانم آگوست در آوریل سال۱۹۰۶ درگذشت و پس از فوت وی دکتر آلزایمر به کمک دو پزشک ایتالیایی دیگر به کالبد‌شکافی و پاتولوژی سیستم عصبی وی پرداختند. در سوم نوامبر سال۱۹۰۶ و در سی و هفتمین گردهمایی روانپزشکان آلمان، دکتر آلزایمر بیماری خانم آگوست را معرفی کرد و اظهار داشت که «پلاک‌های آمیلوییدی» در مغز می‌توانند به عنوان علامت مشخصه این بیماری مطرح باشند.

چندی بعد کریپلین در کتاب معروفش به‌نام «کتاب جامع برای پزشکان و دانشجویان پزشکی» درباره بیماری خانم آگوست و موارد مشابهی که دیده بود توضیح داد و افراد مبتلا را تحت عنوان مبتلایان به بیماری کشف شده توسط آلزایمر معرفی کرد. تا سال۱۹۱۰ نام بیماری آلزایمر به‌خوبی در میان متخصصین جاافتاده بود.

از جوانی تا پیری

بیماری آلزایمرشایع‌ترین نوع زوال عقل در پیری است. تقریبا در طول قرن بیستم، متخصصین عبارت بیماری آلزایمر را اغلب در مورد افراد ۴۵ تا ۶۵ساله‌ای که علایمی ‌از زوال عقل زودرس را نشان می‌دادند به کار می‌بردند.

طی این مدت، دانشمندان زوال عقل در سنین بالاتر از ۶۵سال و پیری را یک عارضه کم‌وبیش طبیعی و ناشی از افزایش سن می‌دانستند و علت آن را سخت شدن شریان‌های مغزی به‌دلیل افزایش سن ذکر می‌کردند.اما دانشمندان طی بررسی‌هایی که در طول دهه۱۹۷۰ و اوایل۱۹۸۰ انجام دادند متوجه شدند که علایم پاتولوژی مغزی در مبتلایان به زوال عقل پیری درست مثل مبتلایان آلزایمر است که کمتر از ۶۵سال دارند. این موضوع باعث شد تا دانشمندان نام بیماری آلزایمر را برای تمامی‌افراد مبتلا در تمام سنین مورد استفاده قرار دهند.

همه در خطرند

بالا رفتن سن یک عامل خطر اولیه برای ابتلا به آلزایمر است. بررسی‌ها نشان داده‌اند که در حدود ۳-۲ درصد از افراد بالای ۶۵ سال دارای نشانه‌هایی از ابتلا به آلزایمر هستند اما این میزان در افراد ۸۵ ساله به حدود ۲۵ تا۵۰ درصد می‌رسد.
در حقیقت دانشمندان متوجه شده‌اند که احتمال ابتلا به بیماری آلزایمر پس از سن ۶۵سالگی هر ۵ سال۲ برابر شده و بیماران آلزایمری بالاتر از ۸۵سال بیشترین میزان افراد مبتلا به آلزایمر را شامل می‌شوند.

در حال حاضر حدود ۲۵میلیون نفر در سراسر جهان به آلزایمر مبتلا هستند و آمارها حاکی از آنند که با پیرتر شدن جمعیت جوان دنیا تعداد افراد مبتلا به آلزایمر در سال ۲۰۴۰ به ۸۱ میلیون نفر خواهد رسید.در کشور آمریکا در حال حاضر ۵/۴ میلیون نفر مبتلا به آلزایمر هستند و بررسی‌ها نشان داده‌اند که این بیماری با هزینه‌ای بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار در سال، سومین بیماری پرهزینه در آمریکا پس از سرطان و بیمارهای قلبی است.دانشمندان آمریکایی تخمین زده‌اند که تعداد افراد مبتلا به آلزایمر در آمریکا در اواسط قرن ۲۱ با یک افزایش ۳۵۰درصدی به حدود ۱۴ میلیون و ۳۰۰هزار نفر خواهد رسید. در این کشور میانگین هزینه مراقبت از یک فرد مبتلا به آلزایمر در طول زندگی‌اش در حدود ۱۷۴هزار دلار تخمین زده شده است.

این مسائل موجب شده‌اند تا بودجه تحقیقاتی زیادی به آلزایمر اختصاص داده شود. این بودجه در سال۲۰۰۵ در حدود ۶۴۷ میلیون دلار بود.

آلزایمر را بشناسیم

چیزی که احتمالا بیشتر از همه به عنوان علامت اولیه و مشخصه آلزایمر شنیده‌اید، عبارت است از «از دست رفتن حافظه کوتاه مدت» که معمولا خود را به‌صورت فراموشی مطالبی که چند روز از درک آنها گذشته، نشان داده و تدریجا با پیشرفت بیماری مشخص‌تر می‌شود.با ادامه بیماری موارد دیگری که نشان‌دهنده شدت پروسه پاتولوژیک موجود هستند نظیر مشکلات عقلانی، شناختی، مسائل تکلمی ، حرکات مهارتی و عملکردهایی نظیر تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی که شدیدا با قسمت‌های پیشانی و گیجگاهی مغزی در ارتباطند تحت تاثیر قرار می‌گیرند.در مراحل پیشرفته‌تر، تحلیل رفتن عضلات و کاهش توانایی‌های حرکت موجب خانه‌نشینی بیمار و ناتوانی در انجام اموری نظیر غذا خوردن و حتی بی اختیاری ادرار و مدفوع می‌شود. البته موارد فوق در صورتی دیده می‌شوند که مرگ به‌دلیل برخی عوارض نظیر حمله قلبی یا ذات‌الریه روی نداده باشد.

عوامل خطر

متخصصان برخی عوامل کاهش‌دهنده خطر ابتلا به آلزایمر را این‌طور فهرست می‌کنند:
۱ – فعالیت‌های فکری یا ذهنی نظیر بازی شطرنج یا حل کردن جدول
۲ – ورزش کردن و انجام فعالیت‌های بدنی
۳ – پرداختن به فعالیت‌های اجتماعی معمولی
۴ – یک رژیم غذایی سالم که حاوی چربی‌های اشباع شده اندکی بوده و در آن ویتامین‌های B، اسیدهای چرب امگا ۳، میوه و سبزی وجود داشته باشند
۵ – در صورت کلسترول خونی بالا، استفاده از داروهای کاهش دهنده کلسترول زیر نظر پزشک
۶ – مصرف معمولی داروهایی نظیر ایبوپروفن یا آسپرین احتمال ابتلا به دمانس را کاهش می‌دهند ولی برخی دانشمندان معتقدند که خطرات دیگر این داروها بیش از مزایای آنها بوده و بنابراین به عنوان یک روش پیشگیری کننده توصیه نمی‌شوند.
اما عواملی هم هستند که افزایش دهنده خطر ابتلا به آلزایمر محسوب می‌شوند. طبیعتا بالا رفتن سن، نخستین عامل خطر است؛ اما عواملی مثل صدمات وارده به سر، سیگار، دیابت، فشار خون بالا یا افزایش کلسترول خون و همین‌طور مواجهه مکرر با برخی از فلزات سبک نظیر آلومینیم یا مس به عنوان عوامل خطر محسوب می‌شوند.

از تشخیص تا درمان

تشخیص بیماری آلزایمر عمدتا بر اساس تاریخچه مشاهدات بالینی، تست‌های حافظه و بررسی عملکرد فکری و ذهنی بیمار طی چند هفته یا چند ماه انجام می‌پذیرد.ممکن است به‌منظور رد برخی تشخیص‌های دیگر تست‌های خونی یا برخی از تکنیک‌های تصویربرداری ضرورت پیدا کنند. در حال حاضر متخصصین خبره‌ای که در بررسی اختلالات حافظه تخصص دارند می‌توانند بیماری آلزایمر را با دقت ۸۵تا۹۰ درصد تشخیص دهند.اگرچه در حال حاضر درمان قطعی برای آلزایمر وجود ندارد اما دانشمندان، برخی داروها، مداخلات روانی- اجتماعی، یا شناختی- رفتاری و همین‌طور برخی روش‌های توانبخشی را در مبتلایان به آلزایمر توصیه می‌کنند.

سمیه شرافتی