نگاهی به سریال تلویزیونی «خانه‌ اجاره‌ای»

یک آپارتمان، یک دنیا کمدی
سریال «خانه اجاره‌ای» که اسفند ۱۳۹۰ در ۱۹ قسمت به کارگردانی رامین ناصرنصیر پخش شد، پس از وقفه پنج ماهه، از شهریور ۱۳۹۱ به کارگردانی شاهد احمدلو از شبکه ۳ روی آنتن رفت.

در سری جدید علاوه بر بازیگرانی چون ارژنگ امیرفضلی، بیژن بنفشه‌خواه، شهین تسلیمی، نادر سلیمانی، مهران غفوریان، امیر کاظمی و نعیمه نظام‌دوست، از هنرمندان دیگری چون حمید لولایی، بهنوش بختیاری، اشکان اشتیاق، پروین قائم مقامی و محمد شیری نیز استفاده شده است.
چهره شاهد احمدلو برای بسیاری از علاقه‌مندان سینما آشناست؛ چه زمانی که در آثار مسعود کیمیایی چون «سرب»، «دندان مار» و «گروهبان» مقابل دوربین رفت و چه وقتی خود در مقام کارگردان سه فیلم بلند سینمایی «چند می‌گیری گریه کنی»، «موش» و «اگه می‌تونی منو بگیر» را مقابل دوربین برد. احمدلو طی این سال‌ها علاوه بر حضور در مدیوم سینما، در تلویزیون نیز حضور فعالی داشته و تاکنون مجموعه‌های «ماه عسل»، «سه دونگ، سه دونگ» و چند فیلم تلویزیونی را روانه آنتن تلویزیون کرده است.

مهم‌ترین تفاوت مدیوم سینما و تلویزیون، طیف گسترده و وسیع مخاطبان تلویزیون است و همین مساله یعنی کار کردن برای قشر وسیعی از مردم، کار کردن در تلویزیون را متفاوت می‌کند؛ چرا که سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی مخاطبان متعددی دارد؛ خصوصا سریال‌های تلویزیونی که از کودکان گرفته تا پیر و جوان مخاطب آن هستند و سازندگان این مجموعه‌ها باید به خاطر داشته باشند تاثیرگذاری آن بربینندگان به دلیل بار دراماتیک و طنز اثر به نسبت دیگر برنامه‌ها به مراتب بیشتر است.
سریال طنز «همسران» که در دهه ۷۰ توسط بیژن بیرنگ و مسعود رسام ساخته شد، آغاز ژانر جدیدی از سریال‌سازی در ایران بود که بعدها به ژانر آپارتمانی معروف شد. این ژانر که خاستگاه آن احتمالا همان تعاملات و روابط همسایه‌ها در زندگی آپارتمان‌نشینی بود، از اقبال و توجه زیادی میان بینندگان برخوردار شد و همچنان یکی از ژانرهای محبوب تلویزیونی است. خانه اجاره‌ای یکی از نمونه‌های این‌گونه تلویزیونی به شمار می‌آید، که دستمایه محتوایی آن را مجموعه روابط، مسائل و مشکلات اهالی یک محله رقم می‌زند. اپیزودیک بودن این مجموعه‌داستان‌ها روند ساخت و فرآیند پیگیری و دریافت آن را توسط بیننده و مخاطب تسهیل می‌بخشد. این سریال از طنز موقعیت بهره می‌گیرد تا به‌واسطه آن مسائل روزمره و مجموعه روابط انسانی را نشان داده همزمان با نقد کردن، چگونه بهتر زیستن، همدلی، تعاون و… را آموزش دهد. به‌عنوان مثال در یکی از قسمت‌های این مجموعه به رعایت نشدن نظافت در ساختمان و چگونگی مدیریت ساختمان پرداخته می‌شود و در قسمت دیگر، یکی از شخصیت‌ها که برای فرار از مشکلاتش مجبور به گفتن دروغی شده است، قصد دارد دیگران را با خود همراه کند، ولی دیگران او را از دروغگویی بازداشته و برای رفع مشکل به او کمک می‌کنند. در واقع این محله جامعه کوچکی را به نمایش می‌گذارد که این جامعه کوچک، مقیاسی برای جامعه بزرگ‌تر و کشور ماست که در آن هم به مسائل و عواطف فردی پرداخته می‌شود و هم به چگونگی همزیستی مسالمت‌آمیز با یکدیگر در سایه رعایت قوانین و حقوق بشری. این سریال در کلیت خود از استحکام و انسجام برخوردار است و تفکر و اندیشه‌ای عمیق را پشتوانه خود کرده، اما گاه به جای این که به ریشه‌ها بپردازد و به صورت ریشه‌ای مشکلات و معضلات را بررسی کند در سطح می‌ماند و به نشان دادن اتفاقی کلی و نتیجه‌گیری مستقیم بسنده می‌کند. البته این امر همیشگی نیست و در بیشتر قسمت‌ها با روان‌شناسی و جامعه‌شناسی دقیق‌تری به واکاوی مسائل پرداخته می‌شود. بازیگران این مجموعه که از چهره‌های شناخته شده طنز و محبوب مخاطبان سینما و تلویزیون هستند، بازی یکدست و هم‌سطحی دارند که به انسجام بیشتر سریال می‌انجامد. اما نکته مهم در این دست مجموعه‌های تلویزیونی، لوکیشن و طراحی صحنه است. شاید بتوان گفت بزرگ‌ترین و مهم‌ترین ویژگی این سریال، طراحی صحنه آن است. طراح صحنه با هوشیاری و دانش بصری لازم فضای مطلوبی برای تولید فیلم مهیا کرده است که می‌تواند الگوی مناسبی برای سریال‌هایی از این دست باشد.

استفاده از رنگ‌های فانتزی، شاد و تند علاوه بر این‌که فضای اثر را از رئال جدا می‌کند، بستری غیررئال و فانتزی ایجاد می‌کند که در کلیت کار خوش می‌نشیند و به آن انسجام می‌بخشد. استفاده از فرم‌های منحنی و خطوط بریده بریده و همچنین اشکال انتزاعی و دوار، نوعی نرمش و طراوت به فضا بخشیده که یکی دیگر از ویژگی‌های آثار طنز است. میزانسن‌های کارگردان و قاب‌های تصویری گرچه ساده و معمولی است، اما در ترکیب کلی اثر جای خود را یافته و احساس کاستی در بیننده ایجاد نمی‌کند و کات‌ها معمولا بجا و بموقع است. اما در سری جدید، صدابرداری ضعیف است. صدای بازیگران زنگدار است و گاهی انعکاس می‌یابد که البته از آنجا که سریال به صورت روتین ضبط و پخش می‌شود قابل رفع و اصلاح است.