نگاهى به مقوله آرایش غلیظ در میان زنان

در جامعه بدوى، هم زنان و هم مردان آرایش مى کردند. اما در این جامعه که طبقات اجتماعى و… رقابت هاى اقتصادى و اجتماعى وجود نداشت، آرایش و تزیین بدن براى زیبایى صورت نمى گرفته در آن زمان براى هر فرد جامعه که به یک «گروه خویشاوندى» وابسته بود، لازم بود با چنین شیوه اى نشانه گذارى شود. این نشانه ها فقط شامل انگشترها، دستبند، زیور آلات، دامن هاى کوتاه و … نبود بلکه خالکوبى و آرایش هاى گوناگون را نیز در بر مى گرفت. این آرایش و نشانه ها، سن و سالهاى گوناگون و وضعیت کارى هر فرد را ازکودکى تا بزرگسالى در بر مى گرفت. با شکل گیرى جامعه طبقاتى، مد و آرایه هایى که نابرابرى اجتماعى را نشان مى داد، مخصوص طبقه ثروتمندان بود و بعد از این دوره، مردان مد و آرایش را به زنان واگذار کردند. رشد سرمایه دارى و گسترش صنعت باعث شد سود جویان «زیبایى» به زنان، نماینده نیمى از جمعیت چشم دوخته و تلاش کنند از آنان براى هدف هاى خود بهره گیرند. بنابراین مد و آرایش از گستره تنگ و باریک ثروتمندان خارج شد و از نظر اجتماعى براى همه زنان جامعه صورتى اجبارى و ضرورى پیدا کرده است.

زیبایى هاى پنهان پشت ماسک

در جامعه بدوى، هم زنان و هم مردان آرایش مى کردند. اما در این جامعه که طبقات اجتماعى و… رقابت هاى اقتصادى و اجتماعى وجود نداشت، آرایش و تزیین بدن براى زیبایى صورت نمى گرفته در آن زمان براى هر فرد جامعه که به یک «گروه خویشاوندى» وابسته بود، لازم بود با چنین شیوه اى نشانه گذارى شود. این نشانه ها فقط شامل انگشترها، دستبند، زیور آلات، دامن هاى کوتاه و … نبود بلکه خالکوبى و آرایش هاى گوناگون را نیز در بر مى گرفت. این آرایش و نشانه ها، سن و سالهاى گوناگون و وضعیت کارى هر فرد را ازکودکى تا بزرگسالى در بر مى گرفت. با شکل گیرى جامعه طبقاتى، مد و آرایه هایى که نابرابرى اجتماعى را نشان مى داد، مخصوص طبقه ثروتمندان بود و بعد از این دوره، مردان مد و آرایش را به زنان واگذار کردند. رشد سرمایه دارى و گسترش صنعت باعث شد سود جویان «زیبایى» به زنان، نماینده نیمى از جمعیت چشم دوخته و تلاش کنند از آنان براى هدف هاى خود بهره گیرند. بنابراین مد و آرایش از گستره تنگ و باریک ثروتمندان خارج شد و از نظر اجتماعى براى همه زنان جامعه صورتى اجبارى و ضرورى پیدا کرده است.
بر اساس تاریخ و شواهد به کارگیرى مواد براى زیباتر شدن پیشینه اى نزدیک به ۶ هزار سال دارد. استفاده از مواد آرایشى از ۴ هزار سال قبل از میلاد مسیح در چین انجام مى شد. در مصر در کنار مومیایى هاى مانده از هزاران سال قبل موادى به دست آمده که نشان مى دهد مصرى ها علاوه بر بهره گیرى از گیاهان هنگام حیات مقدارى از آنها را در کنار مردگان خود مى گذاشته اند تا در آن دنیا نیز به آرایش خود بپردازند و زیباتر شوند.
در مصر باستان، آرایش چشم ها از اهمیت ویژه اى برخوردار بوده است. آنها از نوعى زغال براى سیاه کردن ابروان و اطراف چشم ها استفاده مى کرده اند. براى سایه زدن به پلک ها نیز از املاح معدنى بهره مى گرفته اند.
مصرى ها به آراستن موها و ناخن ها و سر انگشتان خود نیز توجه داشته اند و از حنا استفاده مى کرده اند.
عطر و روغن هاى عطرآگین نیز از لوازم ضرورى بوده و مصر در آن زمان بزرگترین صادرکننده عطر در دنیا به شمار مى رفته است.
نخستین کرم پوست را فیزیکدانى یونانى، به نام گالن، در قرن دوم میلادى تهیه کرد. او از ترکیب نوعى روغن گیاهى با مقدارى آب و موم زنبور عسل ماده اى به دست آورد که به پوست خنکى و لطافت مى بخشید. این کرم قرن ها مورد استفاده بود و امروزه نیز با اندک تفاوتى ساخته مى شود و به مصرف مى رسد.

در میان زنان دنیا، زنان رومى در آرایش افراطى بى همتا بوده اند. به گفته «اوید»، زنان رومى شبى نبود که بدون ماسک زیبایى به بستر بروند و براى تهیه آن از آرد جو، تخم مرغ و عسل استفاده مى کرده اند، روزها با مواد آرایشى پوستشان را مى پوشانیده اند. به این شکل که ابتدا با پودر سفیدى که از گچ تهیه مى شد، صورت را سفید مى کردند، سپس دور چشم هایشان را با نوعى زغال به رنگ سیاه در مى آوردند و پس از آن با ریشه نوعى گیاه به گونه ها و لب هایشان رنگ قرمز مى زدند. به این ترتیب شوهران رومى هیچ گاه چهره واقعى زن هایشان را نمى دیده اند و اگر زمانى شکل طبیعى آنها را مى دیدند، نمى توانسته اند بشناسند. در هند، آرایش و استحمام از اصول دین بود. آنها پس از حمام از عطرهاى گیاهى و روغن هاى گوناگون براى نرم و روشن تر کردن پوست بدن استفاده مى کردند.
هندى ها از روغن و دوده خط چشم مى ساختند و براى رنگ زدن به دست ها، بازوها و پنجه  پاهایشان از حنا استفاده مى کردند و به کمک خمیرى که از پودر حنا با آب مى ساختند طرح هاى جالبى روى پوست دست و پاى خود به وجود مى آوردند.
در چین هم استفاده از ماسک شب متداول بود. آنها از آرد برنج و روغن هاى مختلف، ماسک مى ساختند و روى پوست مى گذاشتند. روز بعد ماسک را برمى داشتند و آرایش مى کردند. آرایش با پودر سفید آغاز مى شد و سپس لب ها و گونه ها به کمک نوعى گیاه به رنگ قرمز درمى آمد.
چینى ها براى سفید کردن دندان هایشان نیز چاره  اندیشیده بودند و از موجودات دریایى پودرى ساخته بودند که دندان ها را سفیدتر مى کرد.
در اروپا، زنان رومى الگو بودند. مواد آرایشى از روم و مصر و چین به اروپا وارد مى شد و زن ها مبالغ گزافى بابت آن مى پرداختند تا آنکه فرانسوى ها به ارزش هنر پول ساز ساخت عطر و لوازم آرایش پى بردند و با عرضه کردن فرآورده هاى جدید بازار دیگران را کساد کردند.
ملکه الیزابت اول، یکى از نخستین زن هاى غیرفرانسوى بود که از لوازم آرایش استقبال کرد. او با پوست مهتابى و موهاى سرخ روشنى که داشت، سال ها مدل آرایش خانم هاى دربار انگلیس بود و زنان ثروتمند به پیروى از او، از لوازم آرایش ساخت فرانسه استفاده کردند….
به تدریج شناخت گیاهان و خواص آنها راه تازه اى را در آرایش گشود و سبب شد که سالم سازى در درجه اول اهمیت قرار گیرد و زن ها در جست وجوى اکسیر جوانى پایا و زیبایى طبیعى مواد آرایشى را دور بریزند. انقلاب کبیر فرانسه، ماسک ها را از چهره ها برداشت. زن ها و مردهایى که تا آن زمان زیر قشر ضخیمى از مواد آرایشى پنهان بودند، – در گذشته زن ها و مردها آرایش مشابهى داشته اند- با قیافه هاى واقعى ظاهر شدند و چهره طبیعى جایگزین سیماى رنگ و روغن زده شد.
پرهیز از لوازم آرایش که از زمان انقلاب کبیر فرانسه باب شده بود، سالها  ادامه یافت، تا سرانجام با آغاز فیلم و سینما، دگر باره آرایش افراطى مد روز شد و چهره ها زیر پوشش ضخیمى از مواد گوناگون آرایشى شکل واقعى شان را از دست دادند.
از آن پس، مواد آرایشى در انواع مختلف و رنگ هاى متنوع با مارک هاى متفاوت به بازار عرضه شد و به یارى آگهى هاى توجه برانگیز، روز به روز میزان فروشش افزایش یافت… تا اینکه سرانجام موج تازه اى از طبیعت گرایى، به زندگى زن امروز مفهوم تازه اى بخشید.
اکنون، زنان با آگاهى و شناخت بیشتر دریافته اند که عصر رنگ و روغن به آخر رسیده است، اما این به معنى از خود دست کشیدن نیست بلکه آگاهى بیشتر، آنها را بر آن مى دارد که زیبایى طبیعى را در بازى با مواد رنگین که رنگ و آبى موقتى به آنها مى بخشد و به همین دلیل است که امروزه بازار فروش مواد بهداشتى بیش از مواد آرایشى است و کرم هاى مرطوب کننده، تقویت کننده ها، تونیک ها ، ماسک ها و لوسیون ها که موادى غیرآرایشى هستند و به بهبود پوست کمک مى کنند، بیشترین میزان فروش را دارند و به دلیل گرمى بازار به گران ترین قیمت به فروش مى رسند، در حالى که با ترکیب چند ماده ارزانقیمت به آسانى مى توان موادى بهتر و مؤثرتر از  آنها تهیه کرد.
معبودیان – روانشناس- از آرایش به عنوان یکى از نیازهاى روانشناختى افراد براى جذاب بودن نام مى برد و مى گوید: از آنجا که جذابیت جسمانى یکى از عوامل تأثیرگذار در دوستى ها، ارتباطات بین مردمى و حتى ازدواج است، این مسأله به عنوان یک ضرورت در زندگى شخصى و اجتماعى به شمار مى رود. پس افراد تلاش مى کنند مردم بر این جذابیت بیفزایند که این امر خود از طریق نحوه پوشش و آرایش صورت مى گیرد.
وى مى افزاید: در دوران بحران بلوغ در دختران نوجوان این مسأله شکل دیگرى به خود مى گیرد یعنى به دلیل تغییر وتحولات ایجاد شده در نوجوانان براى ایجاد ارتباط با جنس مقابل و دریافت توجه از وى، زیبا بودن و جذاب بودن نه به دلیل ایجاد برانگیختگى جنسى در طرف مقابل، بلکه به دلیل تأیید هویت خویش و یافتن جایگاهى در دنیاى برون مى باشد.
معبودیان مى گوید: علاوه بر این در این دوران، همانند سازى با همسالان جزو فاکتورهاى مهم در زندگى نوجوانان است. در واقع همانند سازى پاسخ به نفوذ اجتماعى مبتنى بر آرزوى شخصى براى همانند شدن با شخصیتى صاحب نفوذ است که این فرد معمولاً جزو دوستان و آشنایان نوجوان است. معمولاً نوجوانان، زمانى که شخص و گروهى را جالب بیابند تمایل به همانند سازى با آن شخص یا گروه، فزونى مى یابد. چون اکنون الگوهاى متداول در جامعه امروز در بین نوجوانان دیگر به شکل سنتى سابق نیست که در آن آرایش جایگاهى نداشت بلکه الگوهاى امروزى همراه با آرایش و آراستگى هستند پس دختران نوجوان هم در شکل گیرى هویت خویش به این الگوهاى متعارف جامعه نزدیک مى شوند و به همین دلیل در بحث آرایش نوجوانان نمى توان بحث هاى آسیب شناختى را مطرح کرد. پس به طور کلى از دیدگاه روانشناختى گرایش نوجوانان به استفاده از لوازم آرایش، امرى بهنجار و مبتنى بر اصول روانشناختى و شرایط جامعه اى است که این دختران در آن زندگى مى کنند.
این روان شناس، نحوه آرایش را مربوط به ویژگى هاى شخصیتى افراد مى داند و معتقد است« اگر شرایط فرهنگى خانواده، طرز آرایش نوجوان را طبیعى بدانند، مسلماً خود وى نیز این اعمال و آرایش را طبیعى قلمداد مى کند چون در واقع ما ملاک خاصى براى ارزیابى آرایش افراد نداریم و از آنجا که آرایش، ارتباط تنگاتنگى با ارزیابى خود از میزان جذابیت جسمانى دارد، پس کمیت و کیفیت آرایش به میزان رضایت روانى و درونى افراد بستگى دارد. به همین دلیل حتى آرایشهایى که در نظر فردى غلیظ و زننده محسوب مى شوند، درنظر افراد دیگرى کاملاً معمولى وعادى محسوب مى شوند.
معبودیان با تأکید بر نقش خانواده ها در آرایش نوجوانان مى گوید: محدودسازى بیش از حد نوجوانان باعث مى شود آنان خواسته هاى والدین را منطبق با نیازهاى روانشناختى و شرایط اجتماعى امروزى ندانند پس در غیاب والدین و در خارج از خانه از لوازم آرایش استفاده مى کنند. پس خانواده ها باید میزان آرایش را به فرزندان خویش آموزش دهند در غیر این صورت نظارت از دستشان خارج مى شود.
اما وى در خصوص تأثیر آرایش در زنان جوان در زندگى آنان مى گوید: با توجه به آمار بالاى افراد مجرد و در شرایطى که جذابیت جسمانى به عنوان یکى از لایه هاى بیرونى شخصیت فرد مورد ارزیابى قرار مى گیرد، آرایش مى تواند نقش تعیین کننده اى در شکل گیرى ازدواج داشته باشد. در جامعه اى که تعداد افرادى که اقدام به ازدواج مى کنند بنا به دلایل متعدد محدود است و از سوى دیگر فرصت هاى رضامندى از زندگى محدودتر، دختران براى اینکه فرصت ازدواج را از دست ندهند از هر شیوه اى براى بالا بردن جذابیت جسمانى خود استفاده مى کنند که هزینه هاى بالایى که براى جراحى هاى زیبایى، لوازم آرایشى و اعمال تغییرات در چهره که امروزه بسیار رایج است، مؤید این مطلب است.
متخصصان آرایش غلیظ را در برخى زنان واکنشى به ناامیدى، یأس، محرومیت، مشکلات خانوادگى و ناخرسندى هاى زندگى اجتماعى مى دانند و مى گویند: برخى از این زنان، آرایش غلیظ را نه به خاطر مردان بلکه در واکنش به فروپاشى درون خود انجام مى دهند یعنى تلاش مى کنند دیگران چهره غمگین، ژولیده و پریشان آنان را نبینند.
در فرهنگ سنتى ما ایرانیان، آرایش فقط در فضاى زندگى مشترک انجام مى شده است پس دختران این خانواده ها بعد از ازدواج، این نیاز در وجودشان ایجاد مى شود که در شرایط فعلى مى توانند از آرایش استفاده کنند و چه بسیار زنانى که خصوصاً در طبقات اجتماعى پایین دست زندگى مى کنند از مهارت و هنر آرایش بهره مند نیستند. پس آرایش غلیظ این زنان بیشتر رنگ و بوى نداشتن مهارت و هنر آراستگى دارد تا نگرش هاى دیگر.
معبودیان در عین حال تأکید مى کند: نمى توان از جامعه اى که به سمت مصرف گرایى و توجه به جذابیت سوق داده شده توقع ارزش گذارى به معنویات و معنوى نگرى داشت.
دکتر قاسم قاضى، استاد دانشگاه نیز معتقد است: «پس از دوره کشاورزى و ظهور فرهنگ مرد سالارانه، تسلط و اقتدار مرد باعث مى شود که زن بخواهد مورد توجه مقتدر قرار گیرد پس سعى مى کند زیبایى خود را افزایش دهد. این امر تا اینجا طبیعى است اما گرفتارى از آنجا شروع مى شود که زن بخواهد با زیبانشان دادن خویش به سلطه گرى بپردازد و افراد را تحت مالکیت خویش درآورد.
وى مى افزاید: طبیعت انسان، زیبایى را مى پسندد و یکى از نیازهاى انسان دیدن زیبایى هاست. در ادیان مختلف هم همواره زیبایى مورد توجه قرار گرفته و این امرى مختص زنان نبوده است همان طور که پیامبر نیز هنگام خروج از خانه، همواره خود را در آینه مى دید و به زنان نیز توصیه شده خود را براى همسرانشان بیارایند. ولى اکنون تعدادى از زنان با ساختن ماسک دروغین بر چهره سعى در برترى جویى و جلب توجه دیگران دارند و اینجاست که دیگر زیبایى هم مورد سوءاستفاده قرار مى گیرد.
این استاد دانشگاه مى گوید: تولید انبوه لوازم آرایش در کشورهاى سرمایه دارى و تبلیغات فراوان و حساب شده باعث شده متأسفانه زنان ما در این دام گرفتار شوند. نحوه آرایش افراد هم تأییدى بر این مطلب است چون در روستاها و شهر هاى کوچک شاهد آرایش هاى غلیظ نیستیم.
وى از سوى دیگر آرایش غلیظ را یک مکانیسم جبرانى  مى داند: «ایران همواره در چهارراه حوادث و هجوم و حمله هاى متعدد قرار داشته و این ترس و ناامنى، عقده حقارتى را به وجود آورده که باید توسط مکانیسم هاى جبرانى، جبران شود پس مى توان آرایش غلیظ را هم نوعى مکانیسم جبرانى قلمداد کرد و از سوى دیگر این آرایش مى تواند دهن کجى باشد به سخت گیرى هایى که در دوره اى نسبت به معاشرت ها و ارتباطات بین افراد صورت مى گرفته است.
قاضى ضمن هشدار در خصوص آرایش غلیظ در زنان مى گوید: آرایش غلیظ یعنى اینکه خود واقعى تان را قبول ندارید و سعى دارید خود را با این مواد شیمیایى بیارایید پس این آرایش جنبه نقاب پیدا مى کند و نقاب زدن چه روانى و چه مادى، در هر دو صورت غلط است و اما زنانى که با آرایش هاى غلیظ و نا به هنجار، محرکات قوى از خود درست مى کنند، ممکن است با توجه به فرهنگ موجود جامعه، با پاسخ هاى ناصوابى مواجه شوند. بدون هیچ پیشداورى مى توان گفت آرایش غلیظ و بدن نمایى در جامعه ایرانى باعث شده آمار تجاوز، قتل واعتیاد افزایش یابد و با تقلید ناروا از جوامع غرب به این مسأله دامن زده مى شود چون نیازهاى جنسى در آن کشورها با توجه به روابط موجود بین زن و مرد به آسانى رفع مى شود ولى در ایران با آرایش هاى غلیظ بیشتر به این مسائل دامن زده مى شود.