مورد عجیب عبدالرضا کاهانی!

درباره کارگردان فیلم «اسب حیوان نجیبی است» که بالاخره به نمایش درآمد
عبدالرضا کاهانی فیلمساز جوان اما مشهوری است. آخرین فیلمی که ساخته، «اسب حیوان نجیبی است» پس از کش‌وقوس‌های زیاد بالاخره از اول این هفته در سینماهای کشور اکران شده است. اگر کارنامه این فیلمساز جوان را بررسی کنیم به نکات جالبی می‌رسیم. کاهانی متولد سال ۱۳۵۲ در نیشابور و فارغ‌التحصیل رشته بازیگری از دانشگاه آزاد و فوق لیسانس کارگردانی تئاتر است که البته آن را نیمه‌کاره رها کرد. سال ۱۳۸۰ با نوشتن فیلمنامه‌ «سفر به شرق» ساخته سید مهدی برقعی وارد سینما شد. فیلمی که کمتر کسی در کارنامه کاهانی آن را به یاد می‌آورد. فیلم ماجرای پسری است که مدعی ساخت یک سفال زیبا شده و در مسابقات داخلی هم رتبه اول را به‌دست آورده، بعد به مسابقات کشوری دعوت می‌شود تا در حضور هیأت داوران همان سفال را بسازد. حالا پسر باید دور از چشم دیگران، سازنده اصلی سفال را پیدا کند. او پنهانی به سفری می‌رود که مشکلات زیادی برایش به همراه دارد. برای کاهانی که امروز می‌شناسیم،‌ فیلمنامه دور از ذهنی است. اصلا همکاری کاهانی، که خودش در فیلمسازی نشان داده گرایش‌هایی به مخاطب خاص دارد با سیدمهدی برقعی، که این سال‌ها فیلم «لج و لجبازی» را از وی به یاد می‌آوریم،‌ نکته جالب توجهی است. شاید به همین دلیل هم این فیلم در خاطر کسی باقی نمانده است.
دو سال بعد از «سفر به شرق»، اولین فیلم خودش، مستند «باد به دستان» را ساخت. سوژه این فیلم مستند به فضاهای فانتزی ذهن کاهانی؛ که بعدها در فیلم‌های داستانی‌اش خودش را نشان می‌دهد، نزدیک است. فیلم ماجرای مردی است که پنج زن و پنجاه فرزند دارد و در روستایی زندگی می‌کند. او مجبور است برای ارتزاق خود و خانواده پرجمعیتش به سختی کار کند و در این راه از زنان و فرزندانش کار می‌کشد.

درباره کارگردان فیلم «اسب حیوان نجیبی است» که بالاخره به نمایش درآمد
عبدالرضا کاهانی فیلمساز جوان اما مشهوری است. آخرین فیلمی که ساخته، «اسب حیوان نجیبی است» پس از کش‌وقوس‌های زیاد بالاخره از اول این هفته در سینماهای کشور اکران شده است. اگر کارنامه این فیلمساز جوان را بررسی کنیم به نکات جالبی می‌رسیم. کاهانی متولد سال ۱۳۵۲ در نیشابور و فارغ‌التحصیل رشته بازیگری از دانشگاه آزاد و فوق لیسانس کارگردانی تئاتر است که البته آن را نیمه‌کاره رها کرد. سال ۱۳۸۰ با نوشتن فیلمنامه‌ «سفر به شرق» ساخته سید مهدی برقعی وارد سینما شد. فیلمی که کمتر کسی در کارنامه کاهانی آن را به یاد می‌آورد. فیلم ماجرای پسری است که مدعی ساخت یک سفال زیبا شده و در مسابقات داخلی هم رتبه اول را به‌دست آورده، بعد به مسابقات کشوری دعوت می‌شود تا در حضور هیأت داوران همان سفال را بسازد. حالا پسر باید دور از چشم دیگران، سازنده اصلی سفال را پیدا کند. او پنهانی به سفری می‌رود که مشکلات زیادی برایش به همراه دارد. برای کاهانی که امروز می‌شناسیم،‌ فیلمنامه دور از ذهنی است. اصلا همکاری کاهانی، که خودش در فیلمسازی نشان داده گرایش‌هایی به مخاطب خاص دارد با سیدمهدی برقعی، که این سال‌ها فیلم «لج و لجبازی» را از وی به یاد می‌آوریم،‌ نکته جالب توجهی است. شاید به همین دلیل هم این فیلم در خاطر کسی باقی نمانده است.
دو سال بعد از «سفر به شرق»، اولین فیلم خودش، مستند «باد به دستان» را ساخت. سوژه این فیلم مستند به فضاهای فانتزی ذهن کاهانی؛ که بعدها در فیلم‌های داستانی‌اش خودش را نشان می‌دهد، نزدیک است. فیلم ماجرای مردی است که پنج زن و پنجاه فرزند دارد و در روستایی زندگی می‌کند. او مجبور است برای ارتزاق خود و خانواده پرجمعیتش به سختی کار کند و در این راه از زنان و فرزندانش کار می‌کشد. «باد به دستان» به دست باد سپرده شد و فقط نامی از آن در کارنامه کاهانی باقی مانده است و فیلم را کسی ندیده. حیف که اولین فیلم داستانی کاهانی در مرحله فنی متوقف شد وگرنه امروز ترکیب این کارگردان جوان محبوب با بازیگر ستاره سینمای ایران، حامد بهداد چقدر مورد توجه قرار می‌گرفت. «رقص با ماه» (۱۳۸۴) سوژه جنجالی هم داشت: «جوانی نابینا به نام هاشم از راه حضور در مهمانی‌ها و سرگرم کردن مردم گذران زندگی می‌کند.» از همین اولین فیلم کاهانی معلوم شد این جوان فیلمساز به دنبال سوژه‌های نو و احیانا جنجال برانگیز است. نکته‌ای که به ذهن می‌رسد این است که اگر «رقص با ماه» به پایان می‌رسید، مجوز نمایش می‌گرفت یا به فهرست فیلم‌های مشکل‌دار کاهانی اضافه می‌شد؟
«آدم» که برای اولین‌بار در جشنواره فجر به نمایش درآمد، نام کاهانی را به عنوان یک فیلمساز جوان و آینده‌دار بین منتقدان مطرح ساخت. همچنین اولین همکاری کاهانی با حسین مهکام، فیلمنامه‌نویس‌، در این فیلم بود که بعدها موفقیت‌های زیادی را با هم رقم زدند. دومین همکاری حامد بهداد با کاهانی هم در این فیلم رقم خورد. فیلم داستان زندگی مردم عیش‌آباد را روایت می‌کند،‌ روستایی که ۲۰ سال است کسی در آن نمرده. شغل تمام اهالی به دلیل فقدان آب،‌ نوازندگی است. شخصی به نام آدم در روستای عیش آباد حضور دارد که تفکرات شادزیستن مردمان روستا، برگرفته از روحیه اوست. «آدم» از لحاظ ریتم و کارگردانی فیلم چندان مطرحی نبود اما سوژه جالب و ذهن خلاق کاهانی توانست نظر منتقدان را کم و بیش جلب کند. فیلمی که بعد از جشنواره توقیف شد و هیچ‌گاه به نمایش درنیامد. اما جالب است که بعد از شهرت یافتن کاهانی به عنوان یکی از فیلمسازان مهم سینمای ما، همین چندی پیش فیلم وارد شبکه نمایش خانگی شد. موردی که با اعتراض عجیب کاهانی روبه‌رو شد. «آن‌جا» را خیلی‌ها بهترین فیلم کاهانی می‌دانند. فیلمی که مثل «آدم» به نمایش درنیامد و به همین دلیل هم زیاد دیده نشد اما جالب است که با همان اکران‌های جشنواره فجر، طرفداران زیادی دارد. رمز موفقیت کاهانی چیست که برای دومین فیلم به نمایش درنیامده‌اش چنان شهرتی کسب کرد که وقتی «بیست» به نمایش درآمد، همه منتظر دیدن فیلمی از عبدالرضا کاهانی بودند؟! هوش کاهانی در بهر‌ه‌گیری از سوژه‌های خاص و کار نشده با ساختارهای فیلمنامه‌‌ای تازه و البته جسارتش در به کارگیری فرمی که خودش دوست دارد، احتمالا دلایل حاشیه‌های موفق فیلم‌های کاهانی بودند. این وسط یک عامل دیگر هم خیلی به کاهانی کمک کرد: اداره نظارت و ارزشیابی! فیلم‌های اول کاهانی برای مردم عادی به نمایش درنیامدند و قضاوت نشدند. منتقدان با سلیقه و دید خودشان فیلم‌ها را دیدند و درباره‌شان نوشتند. از طرف دیگر همیشه درباره فیلم‌هایی که مجوز اکران نمی‌گیرند، حساسیت‌هایی به وجود می‌آید. گاهی آنها را بیش از حد استحقاق‌شان بزرگ می‌کنند تا جبران به نمایش درآمدن‌شان بشود. شاید همه این‌ها دخیل بود که «بیست» اصلا فیلمی نبود که از یک کارگردان جوان و جسور انتظارش می‌رفت. فیلمی به شدت بی‌رمق و کند و حتی بی‌هدف که با تعریف‌هایی که از کاهانی می‌شد، متناقض به‌نظر نمی‌رسید. جالب است اما که کاهانی، با دو فیلم به نمایش درنیامده قبلی‌اش، آنقدر میان مردم محبوبیت داشت، که «بیست» با وجود اینکه فیلم خسته‌کننده‌ای بود و در فرم و کارگردانی و تصویر هم حرفی برای گفتن نداشت، با این حال بیش از حد انتظار فروخت.
سال بعد اما کاهانی از نمایش و نقدهای فیلم قبلی‌ درس گرفت و «هیچ» را ساخت که فیلم خوبی بود اما متاسفانه انگار نام کاهانی با حاشیه و جنجال گره خورده باشد،‌ اما و اگرهای زیادی سر نمایش «هیچ» در جشنواره و بعد برای اکرانش به پا شد. هر چند فیلم اکران شد ولی باز هم نام کاهانی را وارد حاشیه‌های جنجالی کرد. فیلمساز جوان ما با «هیچ» به اوج شهرت و محبوبیت رسید، اما نامش در فهرست کارگردان‌هایی ثبت شد که فیلم‌هایش همیشه در مرز بین نمایش یا توقیف هستند.
«اسب حیوان نجیبی است» هم، که این روزها به عنوان آخرین اثر کاهانی روی پرده سینماهاست، حاشیه‌هایی مشابه «هیچ» داشت. کاهانی در جشنواره سال قبل نامه تندی خطاب به سجادپور نوشت و اظهار داشت که فیلمش را فقط در صورتی برای گرمتر کردن جشنواره فجر ارائه می‌دهد که حتی یک فریم از آن هم حذف نشود و اینکه می‌توانند فیلم را در جشنواره، در هر بخشی که دوست داشتند نمایش بدهند اما پروانه نمایش فیلم باید صادر شود. اما با وجود همه این شرط‌ و شروط‌ها، یک‌سالی طول کشید تا مجوز اکران «اسب حیوان نجیبی است» صادر شود و این روزها بر پرده سینما رود. فیلمی که برخی آن را تنها تجربه و یا بهترین تجربه ابزورد سینمای ایران می‌دانند. «اسب حیوان نجیبی است» هم بالاخره به نمایش درآمد اما این وسط یک نکته جالب می‌ماند که نیاز به بررسی دارد. این حاشیه‌هایی که برای فیلم‌های کاهانی ایجاد می‌شود، درنهایت به نفع چه کسی تمام می‌شود؟ امروز دیگر کاهانی به عنوان یک فیلمساز مهم شناخته می‌شود. منتقدان هم که بالاخره فرصت تماشای فیلم‌هایش را خواهند یافت. اما به نمایش درنیامدن فیلم‌هایش یا حاشیه درست کردن برای آنها، این خطر را ایجاد می‌کند که کاهانی فقط در معرض قضاوت عده‌ای محدود قرار بگیرد و طرفدارانش هم از روی احساسات، با خودش و آثارش برخورد کنند. هرچند با همین جنجال‌ها شهرتش در ایران و احتمالا بقیه دنیا بیشتر شود، اما قضاوت‌های نادرست ناشی از آن می‌تواند یک فیلمساز خوب را به یک کارگردان بد تبدیل کند. خود کاهانی هم آنقدر باهوش هست که شهرت به این قیمت را نخواهد.