ماه رجب پیش نیاز درک لیله القدر

در مقاله حاضر نویسنده با تشریح فضیلت ماههای رجب و شعبان به عنوان پیش زمینه ورود به خوان ضیافت الهی، بر لزوم آمادگی در ماه رجب و اهمیت این ماه تأکید کرده است که اینک باهم آن را ازنظر می گذرانیم.
مرحوم سیدابن طاووس در کتاب اقبال الاعمال(۱) خود از وجود مقدس پیامبر«ص»، روایتی نقل می کنند که فرمودند:
«ان الله تعالی نصب فی السماء السابعه ملکاً یقال له الداعی فاذا دخل شهر رجب ینادی ذلک الملک کل لیله منه الی الصباح، طوبی للذاکرین، طوبی للطائعین و یقول الله تعالی أنا جلیس من جالسنی و مطیع من أطاعنی و غافر من استغفرنی، الشهر شهری و العبد عبدی و الرحمه رحمتی فمن دعانی فی هذا الشهر أجبته و من سألنی اعطیته و من استهدانی هدیته و جعلت هذا الشهر حبلاً بینی و بین عبادی فمن اعتصم به وصل الی.»(۲)
بنابر مضمون این روایت، خداوند در آسمان هفتم فرشته ای به نام «داعی» [فراخواننده](۳) قرار داده است که هرگاه ماه رجب فرا می رسد، هر شب تا صبح فریاد می زند: خوشا به حال ذاکران! خوشا به حال اطاعت کنندگان! [سپس فرشته از قول خداوند می گوید] خداوند می فرماید: من همنشین کسی هستم که همنشینم باشد و مطیع کسی هستم که مرا اطاعت کند و آمرزنده کسی هستم که از من آمرزش بخواهد. ماه، ماه من و بنده، بنده من و رحمت، رحمت من است؛ پس هرکس در این ماه مرا بخواند اجابتش می کنم و هرکس از من بخواهد به او عطا می کنم و هر کس از من هدایت بخواهد هدایتش می کنم

در مقاله حاضر نویسنده با تشریح فضیلت ماههای رجب و شعبان به عنوان پیش زمینه ورود به خوان ضیافت الهی، بر لزوم آمادگی در ماه رجب و اهمیت این ماه تأکید کرده است که اینک باهم آن را ازنظر می گذرانیم.
مرحوم سیدابن طاووس در کتاب اقبال الاعمال(۱) خود از وجود مقدس پیامبر«ص»، روایتی نقل می کنند که فرمودند:
«ان الله تعالی نصب فی السماء السابعه ملکاً یقال له الداعی فاذا دخل شهر رجب ینادی ذلک الملک کل لیله منه الی الصباح، طوبی للذاکرین، طوبی للطائعین و یقول الله تعالی أنا جلیس من جالسنی و مطیع من أطاعنی و غافر من استغفرنی، الشهر شهری و العبد عبدی و الرحمه رحمتی فمن دعانی فی هذا الشهر أجبته و من سألنی اعطیته و من استهدانی هدیته و جعلت هذا الشهر حبلاً بینی و بین عبادی فمن اعتصم به وصل الی.»(۲)
بنابر مضمون این روایت، خداوند در آسمان هفتم فرشته ای به نام «داعی» [فراخواننده](۳) قرار داده است که هرگاه ماه رجب فرا می رسد، هر شب تا صبح فریاد می زند: خوشا به حال ذاکران! خوشا به حال اطاعت کنندگان! [سپس فرشته از قول خداوند می گوید] خداوند می فرماید: من همنشین کسی هستم که همنشینم باشد و مطیع کسی هستم که مرا اطاعت کند و آمرزنده کسی هستم که از من آمرزش بخواهد. ماه، ماه من و بنده، بنده من و رحمت، رحمت من است؛ پس هرکس در این ماه مرا بخواند اجابتش می کنم و هرکس از من بخواهد به او عطا می کنم و هر کس از من هدایت بخواهد هدایتش می کنم و این ماه را ریسمانی بین خود و بندگانم قرار داده ام که هر کس به آن چنگ زند به من می رسد.
خداوند این ماه را رشته اتصال بین خود و بندگان قرار داده است؛ یک سر این رشته در اختیار بندگان و سر دیگر آن در محضر الهی است. اگر کسی به این رشته، معتصم شود، به مقام وصول الهی می رسد؛ از این رو ماه رجب، شهر وصول الی الله است؛ باطن این ماه مانند باطن قرآن و معصومین(ع)، ریسمان اتصال بین خدای متعال و مؤمنین است؛ روایاتی نیز با این مضمون آمده است که: ماه رجب ماه امیرالمؤمنین(ع) است، همان گونه که شعبان، ماه رسول الله(ص) و رمضان ماه خدا است.
● علت انتساب رجب به امیرالمؤمنین(ع)
در معنای انتساب ماه رجب به امیرالمؤمنین(ع) احتمالات زیادی وجود دارد؛ به نظر می رسد همه امور عالم، ملکوتی دارد که این نکته شامل اوقات و زمانها هم می شود؛ برای مثال، شب جمعه فقط یک ظرف طبیعی نیست، بلکه واقعیتی است که جایگاه خاصی در عالم دارد؛ در این زمان، ملائکه ای نزول پیدا می کنند، خیراتی نازل می شود و راه هایی به سوی باطن انسان گشوده می شود. سحر و بین الطلوعین هم همین گونه هستند. این که گفته شده است نماز را در اول وقت بخوانید، یک «قرارداد» نیست که تنها با ملاک حرکت خورشید تنظیم شده باشد که اگر یک ساعت دیرتر شود فرقی نداشته باشد؛ یعنی حرکت خورشید، برای خود، مداری داشته باشد و بقیه امور عالم هم مداری داشته باشند! شب جمعه، زمان نزول ملائکه و هنگامی است که درهایی از رحمت گشوده شده و راه هایی باز می شود، در ساعت بعد، این شرایط و فضا برای قرب فراهم نیست.
ماه ها هم این گونه هستند؛ یک معنای انتساب ماه رجب به امیرالمؤمنین(ع) این است که ولایت حضرت در این ماه تجلی می یابد و راه درک ولایت در این ماه گشوده می شود. در این ماه می توان از ولایت امیرالمؤمنین(ع) بهره مند و به وادی این ولایت وارد شد. به عبارت دیگر، می توان به شفاعت حضرت امیر(ع) رسید؛ چراکه رجب، ماه شفاعت ایشان است و حضرت در این ماه برای هدایت انسان به ولایت خود، شفاعت می کنند.
بنابراین، رجب یا ماه امیرالمؤمنین حبلی است که انسان را به مقام وصول می رساند. یکی از تجلیات ولایت حضرت در باطن این ماه است. از این ماه درهایی به سوی درک این حقیقت [ولایت] گشوده شده است. در نتیجه، اعمال این ماه، اعمال بسط قرب و به عبارتی، راه هایی برای رسیدن به آن حقیقت منتشر شده در این ماه است.
● شفاعت پیامبر(ص)
در ماه شعبان که ماه نبی اکرم(ص) است نیز انسان می تواند با صیام و قیام به شفاعت نبی اکرم(ص) برسد؛ شفاعتی که طریق اتصال انسان به حقیقت توحید و قرب وصال است. هیچ کس بدون شفاعت نبی اکرم(ص) به درجات قرب نمی رسد.
شخصی که نامش أبوأیمن بود بر حضرت باقر(ع) وارد شد و گفت: ای أبا جعفر! شما مردم را می فریبید و به غرور درمی آورید و دائم می گوئید: شفاعه محمد، شفاعه محمد!
حضرت امام محمدباقر(ع) درحالی که آثار غضب در سیمایشان مشهود شد، گفتند:
«ویحک یا أبا أیمن! أغرک أن عف بطنک و فرجک؟! أما لو رأیت أفزاع القیامه ، لقد احتجت الی شفاعه محمد! ویلک! فهل یشفع الا لمن وجبت له النار؟»(۴) وای بر تو ای ابو ایمن! آیا همین قدر که شکم و فرج خود را عفیف نگاه داشتی، در غرور افتادی که از شفاعت بی نیازی! سوگند به خدا که اگر هولها و ترسهای روز قیامت را ببینی، هر آینه به شفاعت محمد محتاج خواهی بود! وای بر تو مگر این جز کسانی را که آتش بر آنها لازم شده است شفاعت کند؟
سپس فرمودند: «ما من أحد من الاولین و الاخرین الا و هو محتاج الی شفاعه محمد یوم القیامه»؛(۵) هیچ یک از پیشینیان و هیچ یک از پسینیان نیست، مگر آن که به شفاعت محمد در روز قیامت، نیازمند است. [یعنی هر کسی متناسب با درجات خود و به شفاعت نبی اکرم(ص)، حقایق قیامت را درک می کند.]
● ضرورت صیام و قیام در ماه شعبان
در روایت ماه شعبان آمده است که منادی نبی اکرم(ص) به دستور حضرت در مدینه ندا می داد: این ماه، ماه من است؛ من را به روزه این ماه کمک کنید. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: از وقتی این ندا را شنیدم روزه این ماه را ترک نکردم. در حقیقت، حضرت می خواهند شفاعت کنند و روزه، یکی از رشته های شفاعت ایشان است؛ باطن صوم، ولایت و شفاعت نبی اکرم(ص) است؛ صوم به تنهایی خاصیتی ندارد، جز این که انسان را به شفاعت حضرت نائل کند. ماه نبی اکرم(ص)، ماهی است که رحمت و رضوان در آن منتشر است. در این ماه، می توان به مقام رحمت و رضوان رسید. این رحمت، رحمت رحیمیه یا همان مقام رضوان است؛ مقامی که از آثار رحمت رحیمیه خدای متعال است. به این ترتیب، راه رسیدن به مقام رضوان که فوق همه درجات بهشت است، به برکت نبی اکرم(ص) باز می شود. به نظر می آید که صیام و قیام نبی اکرم(ص) برای قرب و شفاعت بوده است. هر کس بخواهد به شفاعت حضرت برسد باید همان صیام و قیام را داشته باشد. با عبادت نبی اکرم(ص) درهای رضوان گشوده می شود: «بکم یسلک الی الرضوان»(۶) به واسطه نبی اکرم(ص)، مقام رضوان پائین آمده و قابل دسترس شده است. حضرت در روایتی توضیح می دهند که این درخت طوبی شاخ و برگ های خود را فرود می آورد تا مردم به آن متمسک شوند؛ منظور از این امر، در واقع همان شفاعت نبی اکرم(ص) است.
پس ماه رجب، ماه امیرالمؤمنین(ع) یا به تعبیر دیگر مهمانخانه رجب، مهمانخانه حضرت امیر(ع) است. اهل الله از این ماه می توانند وارد وادی ولایت شوند و پس از آن، به شهر نبی اکرم(ص) که شهر ضیافت و شفاعت ایشان است، برسند. سپس، کسانی که این دو وادی را طی کنند مقام توحید و شهرالله را در پیش خواهند داشت که ضیافتی خاص است؛ البته آن هم [وابسته] به ضیافت نبی اکرم(ص) است؛ هر چند که بساط دیگری است.
ولادت وجود مقدس و مسعود حضرت امیرالمؤمنین(ع) در ماه رجب واقع شده و در پایان این ماه هم «بعثت» نبی اکرم(ص) روی داده است. این دو حقیقت در ماه رجب، جاری و ساری است و مقدمه ماه شعبان و رمضان هستند. مرحوم آقامیرزا جواد ملکی(رض) در رساله المراقبات می فرمایند: خوب است آقایان اهل علم، در کنار کسب علم که خودش نوعی عبادت است، عبادت هایشان را در این دو، سه ماه افزایش دهند؛ این ماه فضایی است که عبادات آن، آثار خاصی دارد. در این ماه دعوتی خاص هم آمده است و منادی الهی این گونه همه را دعوت می کند: انا جلیس من جالسنی، مطیع من اطاعنی، غافر من استغفرنی…، مرحوم میرزا جواد ملکی(رض) می گویند: اگر آدم به اندازه همه خلائق جان داشت خوب بود که به خاطر تکریم این خطاب و در استقبال به این خطاب الهی که «انا جلیس من جالسنی و مطیع من اطاعنی…» جان بدهد!
● رجب، مقدمه ماههای شعبان و رمضان
رجب، مقدمه شعبان و رمضان است. آمادگی برای ماه رمضان و شعبان باید از این ماه حاصل شود. اگر حقیقت ماه رجب درک نشود، ورود به ماه شعبان و ماه مبارک رمضان مشکل است؛ بنابراین باید از مدخل ولایت حضرت امیر(ع) وارد شد؛ چرا که «أنا مدینه العلم و علی بابها». امیرالمؤمنین(ع)، باب نبی اکرم(ص) و باب الله هستند؛ پس این ماه، مدخل است.
یکی از اساتید بزرگ ما می فرمود: هنگام جوانی در شب ۷۲ رجب یا شب غدیر در نجف به حرم رفتم؛ بین الطلوعین شده و سپیده زده بود، مرحوم آیت الله فکور را دیدم.(۷) می خواستم به حرم بروم و ایشان در حال خارج شدن بود. مقابل کفشداری شلوغ بود؛ ایشان کفش را گرفت و در کنار گوش من گفت: من سه روز است جز یک استکان چای چیزی نخورده ام. به من برخورد! گفتم یعنی چه؟ یعنی این پیرمرد عابد در خانه حضرت امیر(ع) می گوید سه روز است جز یک استکان چایی چیزی نخورده ام؟ گفتن این حرف آن هم در کفشداری حضرت امیر(ع) چه معنایی دارد؟ داخل حرم، گوشه ای ایستادم و سه ساعت زیارت غدیریه حضرت را خواندم، خسته شدم و از حرم بیرون آمدم و به منزل رفتم و خوابیدم. در خواب دیدم در حرم حضرت امیر(ع) هستم؛ حرم خلوت بود و من هم گوشه ای ایستاده و زیارت می کردم، حالتم در زیارت همان حال قبلی بود، اما دیدم آقای فکور بین زمین و آسمان با همه وجود، طواف و زیارت می کند؛ نه با زبانش، همه وجودش طائف و مشغول زیارت حضرت است. متوجه شدم که آن بزرگوار به من چه گفت: شما دیر آمدید! بین الطلوعین است، شب مبعث گذشته است، باید از قبل مراقبه کنید. یعنی اگر مراقبه ای از قبل نباشد انسان خسته می شود؛ اگر انسان تمهید قواعد نکند، تا چشم به هم بزند فرصت تمام می شود.
این دو ماه از یک طرف، به طور حقیقی و تکوینی مدخل ورود رمضان هستند؛ به نحوی که بدون این دو نمی شود وارد رمضان شد. از طرف دیگر، این دو ماه بستر و آمادگی برای ورود به ماه رمضان، و ماه رمضان هم بستر و آمادگی برای ورود به شب قدر است؛ یعنی باید این مسیر طی شود تا انسان به لیله القدر برسد. ورود به آن وادی ضیافت، این دو سه ماه ریاضت را به عنوان مقدمه می طلبد؛ چرا که «من عرف فاطمه حق معرفتها فقد ادرک لیله القدر»؛(۸) البته مقدمه اش توسل به امیرالمؤمنین(ع) و نبی اکرم(ص) است؛ در قلب ضیافت الهی، معرفت حضرت زهرا(س) نهفته است که انشاءالله این مقدمات می تواند زمینه درک آن حقیقت باشد؛ باید توجه کرد که مقام ایشان مقام عجیبی است، بنابراین لازم است این وادی طی شود تا انسان به شب قدر برسد.
باید دقت داشت که «حمد»، هم در آغاز نعمت و هم در پایان آن، برای بهره مندی از نعمت لازم است. حمد در آغاز نعمت، مقدمه شکر و در پایان نعمت که فرصت ها تمام شده است، مقدمه استغفار است. حمد مقدمه تضرع و ابتهال و رجاع و تمسک به فضل الهی است. اگر انسان در مدخل ماه رجب، حامد نباشد و نعمت خدا را نبیند و به این نعمت که خدای متعال در اختیار ما قرار داده است، توجه نکند، این نعمت کفران می شود.
این فرصت ها بسیار مغتنم است. ان شاء الله خدای متعال در این ماه ها ما را به ولایت امیرالمومنین(ع)، نبوت نبی اکرم(ص) و به ضیافت خاص و درک لیله القدر و عید فطر و برکات آن موفق بدارد.
     ۱ کتاب اقبال الاعمال به جامعیت کتاب مفاتیح الجنان نیست ولی یکی از کتب مهم محسوب می شود که باید از کتب پرکاربرد طلاب و اهل علم باشد؛ حضرت آیه الله بهجت(ره) فرموده بودند که اگر کسی با اقبال رفیق نباشد با ما رفیق نیست.
۲ سیدبن طاووس، اقبال الاعمال، ص ۸۲۶.
۳ نام داعی یعنی مظهر این اسم است و این دعوت، صرفاً حرف نیست، بلکه جذباتی از طرف او متوجه اهل راه می شود و دعوت او، مظهر دعوت الهی می باشد.
۴ و ۵ تفسیر قمی، ص ۹۳۵
۶ زیارت جامعه کبیره.
۷ ایشان از علمای ابواب معرفت و آدم فوق العاده ای بودند. بزرگواری نقل می کرد که استخاره های ایشان خیلی عجیب بود و مرحوم آیت الله بروجردی استخاره هایشان را به ایشان می دادند.
۸ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۵۶ و تفسیر فرات کوفی، ذیل سوره قدر.
حجت الاسلام سیدمحمد مهدی میرباقری 
     روزنامه کیهان