فرق میان ولایت فقیه و مرجعیت فتوا

میان زعامت و مرجعیت فتوا چند تفاوت وجود دارد:

۱٫ زعیم و ولى فقیه گذشته از علم به قوانین الهى و احاطه به سیاستهاى دینى، باید داراى عدالت و شجاعت و مدیریت کافى براى رهبرى بوده و به مسائل اجتماعى و سیاسى روز، آگاه باشد.

۲٫ وقتى زعیم و ولى فقیه بنا به مصالح مردم حکمى صادر مى‏کند، برهمه حتى بر کسانى که از دیگران تقلید مى‏کنند، آن حکم واجب مى‏شود، چنان که وقتى مرحوم میرزاى شیرازى -رضوان الله تعالى علیه زعیم دینى و سیاسى، حکم تحریم تنباکو را صادر فرمود و یا مرحوم میرزا محمد تقى شیرازى حکم جهاد دادند، چون حکم حکومتى بود، همه حتى علما تبعیت کردند.

۳٫ مقام مرجعیت فتوا مى‏تواند در یک زمان متعدد باشد و هر کس هرمجتهدى را که پارسا و داناتر تشخیص دهد، مى‏تواند از او پیروى نماید، ولى مقام زعامت و ولایت فقیه نمى‏تواند متعدد باشد; چه این مقام باید در رابطه با ابعاد سیاسى، فرهنگى،اقتصادى، اجتماعى و دفاعى کشور، داراى یک قدرت مرکزى باشد وگرنه موجب تشتت و چنددستگى امت‏خواهد گشت و وحدت کلمه از بین خواهد رفت، همان‏طور که امام رضا(ع) در ضمن حدیثى به علل متعدد نبودن امام اشاره فرموده‏اند (۱۵) .

میان زعامت و مرجعیت فتوا چند تفاوت وجود دارد:

۱٫ زعیم و ولى فقیه گذشته از علم به قوانین الهى و احاطه به سیاستهاى دینى، باید داراى عدالت و شجاعت و مدیریت کافى براى رهبرى بوده و به مسائل اجتماعى و سیاسى روز، آگاه باشد.

۲٫ وقتى زعیم و ولى فقیه بنا به مصالح مردم حکمى صادر مى‏کند، برهمه حتى بر کسانى که از دیگران تقلید مى‏کنند، آن حکم واجب مى‏شود، چنان که وقتى مرحوم میرزاى شیرازى -رضوان الله تعالى علیه زعیم دینى و سیاسى، حکم تحریم تنباکو را صادر فرمود و یا مرحوم میرزا محمد تقى شیرازى حکم جهاد دادند، چون حکم حکومتى بود، همه حتى علما تبعیت کردند.

۳٫ مقام مرجعیت فتوا مى‏تواند در یک زمان متعدد باشد و هر کس هرمجتهدى را که پارسا و داناتر تشخیص دهد، مى‏تواند از او پیروى نماید، ولى مقام زعامت و ولایت فقیه نمى‏تواند متعدد باشد; چه این مقام باید در رابطه با ابعاد سیاسى، فرهنگى،اقتصادى، اجتماعى و دفاعى کشور، داراى یک قدرت مرکزى باشد وگرنه موجب تشتت و چنددستگى امت‏خواهد گشت و وحدت کلمه از بین خواهد رفت، همان‏طور که امام رضا(ع) در ضمن حدیثى به علل متعدد نبودن امام اشاره فرموده‏اند (۱۵) .

۴٫ کار مرجعیت فتوا رامى‏توان جانشین کار نبوت، یعنى ابلاغ قوانین الهى به مردم، و کار ولایت فقیه را جانشین کار امامت، یعنى مسؤولیت اجرا و پیاده کردن قوانین دانست.

۵ از شرایط مرجعیت فتوا اعلمیت است; ولى در زعامت و ولایت فقیه اعلمیت‏شرط نیست.

شرایط احکام
احکام شرایطى دارد که خود به سه قسمت تقسیم مى‏شود:

۱٫ شرایط وجوب: و آن را شرایط تکلیف هم مى‏گویند که در صورت بودن آنها تکالیف الهى بر انسان واجب مى‏گردند و آنها عبارتند از:

۱٫ بلوغ;

۲٫ عقل;

۳٫ قدرت.

۲٫ شرایط صحت: و آن شرایطى است که رعایت کردنش موجب صحت عمل و انجام‏دادنشان داراى ثواب است و ترکشان در واجبات، باعث عقاب خواهد شد.

مثل نیت در نماز که بدون آن نماز باطل است و یا طهارت در نماز مستحبى که شرط صحت نماز است.

۳٫ شرایط قبولى یا شرایط کمال: و آن شرایطى است که رعایت کردن و انجام دادنشان ارزش و ثواب عمل را بیشتر مى‏کند، ولى ترکشان موجب عقاب نخواهد شد.

به عبارت دیگر، در شرایط صحت، سخن از کامل بودن اجزا و شرایط عبادت است، برخلاف شرایط قبولى که در آن سخن از کمال عبادت است.

مثلا به خانه‏اى که براساس اصول معمارى ساخته نشده، مى‏گویند: این که خانه نیست; یعنى، خانه کامل نیست و یا شخصى که نمازش را در مسجد نمى‏خواند، نمازش نماز نیست; یعنى، کامل نیست; گاهى عبادت، انسان را از کیفر مى‏رهاند، ولى محبوب خدا نمى‏سازد.

در آیات و روایات شرایطى براى قبولى اعمال و عبادات بیان شده که نمونه‏هایى از آنها از این قرار است:

الف) شرط اعتقادى (ایمان به خدا)

«من عمل صالحا من ذکر او انثى و هو مؤمن فلنحیینه حیلااه طیبه ; (۱۶)

هر کس -از مرد یا زن کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، قطعا او را با زندگى پاکیزه‏اى حیات [حقیقى] مى‏بخشیم.»

و در سوره توبه (آیه ۵۳) خطاب به منافقان مى‏فرماید: انفاق شما پذیرفته نیست، چون اعتقاد قلبى به خدا و رسول خدا ندارید.

ب) شرط سیاسى: ولایت

قال الباقر: من دان الله بعباده یجهد فیها نفسه ولاامام له من الله فسعیه غیر مقبول;

هر کس براى خدا عبادتى انجام دهد و در این کار خود را به سختى بیفکند، ولى به امام معصوم اعتقاد نداشته باشد، تلاشش بى‏فایده است.

ج ) شرط اخلاقى: تقوا

قرآن داستان قربانى فرزندان آدم را ذکر مى‏کند و مى‏فرماید: قربانى یکى پذیرفته شد و دیگرى پذیرفته نشد و سپس مى‏فرماید: «انما یتقبل الله من المتقین; خدا تنها اعمال اهل تقوا را مى‏پذیرد.»

د) شرط اقتصادى: اداى حق مردم

رسیدگى به نیازمندان و اداى حقوق محرومان به درجه‏اى است که قبولى عبادات بستگى به آن دارد; از امام رضا(ع) نقل شده که فرمودند: «من صلى ولم یزک لم تقبل صلواته; (۱۷)

کسى که نماز بخواند و زکات ندهد، نمازش مقبول نیست.»

ه) شرط اجتماعى: خیرخواهى نسبت‏به دیگران

از رسول خدا(ص) نقل شده که فرمودند:«من اغتاب مسلما، او مسلمه ولم یقبل الله صلاته ولاصیامه اربعین یوما ولیله الا ان یغفر له صاحبه; (۱۸)

کسى که غیبت زن و مرد مسلمانى را بکند تا چهل روز نماز و روزه‏اش را خدا نمى‏پذیرد، مگر اینکه آن شخص او را ببخشد.»

و نیز آن حضرت فرمود: «یا اباذر ایاک وهجران اخیک فان العمل لایتقبل مع‏الهجران; (۱۹)

اى اباذر! از قطع رابطه و قهر کردن با برادر دینى بپرهیز، چرا که عمل این گونه اشخاص پذیرفته نیست.»

و ) شرط خانوادگى: خوشرفتارى

امام صادق(ع) فرمود:«من نظر الى ابویه نظر ماقت و هما ظالمان له لم یقبل الله له صلاه; (۲۰)

نگاه خشمگین به پدر و مادر هم مانع قبولى عبادت است، گرچه والدین در حق آنها کوتاهى کرده باشند.

نشانه قبولى اعمال
امام صادق(ع) مى‏فرماید: «من احب ان یعلم اقبلت صلو’ته ام لم تقبل فلینظر هل منعته صلواته عن الفحشاء والمنکر فبقدر ما منعته قبلت منه. (۲۱) »هرکسى که دوست دارد، بفهمد که آیا نمازش پذیرفته شده یا نه، باید حال خود را ملاحظه کند که اگر نماز، او را از فساد و منکرات باز مى‏دارد، حتما قبول شده و اگر از مقدارى از فساد دورى مى‏کند، مقدارى ازنمازش قبول شده و اگر از هیچ یک از مفاسد و منکرات پرهیز نمى‏کند، نماز او هیچ قبول نشده است.