شیک پوشی یا مدپوشی؟ کدام ؟

آغاز هر فصل به دلیل تغییراتی که به لحاظ آب و هوایی به دنبال خود دارد، همواره باعث بروز نوعی تفاوت در پوشش و الگوهای ظاهری می شود. تغییری که برخی آن را مد می نامند و همرنگ شدن با آن را نوعی شخصیت و کلاس اجتماعی قلمداد می کنند.

اگر در همین اوایل فصل سری به مراکز خرید و پاساژها زده باشید، حتما متوجه تغییر مدل مانتوها، شلوارها و حتی آرایش موها شده اید.

شاید شما دوست نداشته باشید که با یک بلوز نارنجی و احیانا شلوار لوله تفنگی به رنگ زرشکی و رنگ موی قرمز در جمع ظاهر شوید، اما خیلی ها هستند که این مدل را می پسندند و اگر از آنها بپرسید چرا نارنجی؟ می گوید مد است.

● مدگرایی همه گیر می شود

مد شیوه رفتاری است که برای زمان مشخصی در میان افراد یک جامعه به عنوان روشی برای انتخاب نوع لباس و سبک زندگی پذیرفته می شود. مدگرایی نیز پدیده ای است زاده مد که به تغییر در سلیقه گروهی از افراد جامعه و گرایش به انجام رفتاری بخصوص یا مصرف نوعی کالای خاص در سطح جامعه منجر می شود. اگرچه مدگرایی پیشینه ای دیرینه و کهن دارد، اما در سال های اخیر شاهد رواج مدگرایی در سطح جوامع مختلف بوده ایم که توانسته است زندگی بسیاری از افراد و بویژه جوانان و نوجوانان را تحت تاثیر خود قرار دهد.

تنوع طلبی و زیبا دوستی موجب می شود ریشه هایی از مدگرایی در میان همه انسان ها وجود داشته باشد، اما این پدیده در افراد مختلف شدت و ضعف دارد. مدگرایی افراطی آفتی اجتماعی است که در نتیجه نادانی و ناآگاهی افراد رواج پیدا می کند و افرادی که در پیروی از مد تابع اعتدال و میانه روی هستند از این طریق به هیجانات درونی خود پاسخ می گویند و از شادابی و نشاط حاصل از آن که از پیامدهای مثبت مد است لذت می برند. اگر مدگرایی با هنجارهای اجتماعی در تضاد باشد منجر به ایجاد تنش در زندگی افراد خواهد شد و ضدارزش ها جایگزین ارزش ها می شوند. در چنین شرایطی مدگرایی که در سال های اخیر افزایش یافته است به تهدیدی علیه هنجارهای اجتماعی تبدیل می شود.

● تاریخچه مُد

مُد واژه ای است فرانسوی که از ریشه لاتین Modus گرفته شده و به معنی روش و طریقه ای موقت است که بر اساس ذوق و سلیقه افراد یک جامعه و سبک زندگی اهل آن زمان به کار می رود.

در اصطلاح جامعه شناسانه نیز آنچنان که گئورگ زیمل، جامعه شناس آلمانی و نظریه پرداز مد می گوید، مد عبارت است از تغییر غیرمتمرکز جنبه های فرهنگی زندگی انسان که از یک نقش اساسی و پایه ای در وضعیت اجتماعی انسان ها ناشی می شود. به اعتقاد زیمل، مد محصول تمایز طبقاتی است. از یک سو برای طبقات پایین راهی برای بهبود منزلتشان می گشاید و از سوی دیگر فرصتی برای تمایز طبقات بالا از طبقات پایین ایجاد می کند. از جنبه های زیبایی شناسانه نیز مد تعاریف زیادی را در خود جای داده است.

از منظر زیبایی شناسی، تاریخ پیدایش مد به زمان خلقت اولین انسان روی زمین برمی گردد، چرا که انسان اصالتا کاشف زیبایی است و هر چه را که از دید خود زشت یا نازیبا ببیند، کنار می گذارد. گرچه اطلاعات درست و دقیقی از نحوه زندگی، خوراک و پوشاک انسان های اولیه در دست نیست ولی به جرات می توان گفت، انسان های اولیه نیز به نوعی تحت تاثیر مد رفتار می کردند.

جامپیرو روسلی در مقاله ای با نام تاریخچه لباس، تاریخ پیدایش مد را به مصر باستان نسبت می دهد و می نویسد: «مصریان، مد را به عنوان یک نوع مدل مو یا پوشش که عده بسیاری از آن پیروی می کنند (همان معنی که امروزه در تعریف مد به کار می رود) نمی دانستند بلکه مد را ابزاری برای نشان دادن طبقات مختلف اجتماعی قلمداد می کردند. فقیر و غنی، تاجر و رعیت از نوع پوششی که بر تن داشتند، شناخته می شدند.»

رومیان نیز همانند فراعنه به لباس به عنوان وسیله ای برای تمایز افراد در اجتماع می نگریستند. اما در ایران چگونه بوده است.

به گفته شادی داوودی، پژوهشگر و طراح، تاریخچه مد در ایران به دوره قاجار برمی گردد که شاهان پس از سفرهای فراوان به فرنگستان بویژه فرانسه، مدهای اروپا را با خود به ایران می آوردند و کلاه فرنگی نمونه بارزی از مدهای وارداتی آن زمان است. با سلطه رضاخان، تجدد و مدگرایی به زندگی مردم عادی هم راه پیدا کرد و با ایجاد مغازه های خیابان جمهوری و شکل گیری طبقه متوسط ایرانی بحث مد داغ تر شد. هیپی گری اولین مدی بود که جوانان ایرانی از غرب اقتباس کردند.

البته مد در کشورهای غربی نیز آنچنان قدمتی ندارد و سرآغاز آن به ۱۹۶۰ برمی گردد. از نخستین گروه هایی که شکل ظاهری و ایده های آنها مورد تقلید قرار گرفت می توان بیتل ها، هیپی ها و پانک ها را در انگلستان نام برد که هر کدام علاوه بر ظاهر متفاوت از اجتماع، دارای ایده ها و افکاری مخالف جامعه بودند و می خواستند قوانین محدودکننده از سر راهشان برداشته شود و چون این طرز فکر باعث هرج و مرج در جامعه می شد، مردمی که ابتدا از آنها طرفداری می کردند بعد از مدتی آنها را کنار گذاشتند.

برای مدگرایی از جنبه های مختلف اجتماعی، اعتقادی و فرهنگی دیدگاه های متفاوتی بیان شده است. افرادی آن را نشانه تمدن و رشد بالا می دانند. در مقابل افرادی نیز بشدت با آن مخالفند و آن را نوعی خودباختگی و بی هویتی می دانند.

در این میان افرادی هم می کوشند با جداسازی مدهای خوب و بد و یافتن اشتراکاتی میان آنها، مد خوب و بد را با هم آشتی دهند. اما آیا مد یک ناهنجاری فرهنگی است یا راهی است برای دستیابی انسان به میل طبیعی و فطری اش که همانا میل به تنوع طلبی، آراستگی و زیبایی است؟

سعیده سادات هراتی، کارشناس ارشد روانشناسی در پاسخ به این پرسش چنین می گوید: میل به تغییر از یک نیاز فطری سرچشمه می گیرد و قابل سرکوب کردن نیست. حس تنوع طلبی توام با گرایش به خودنمایی در محیط اجتماعی بیانگر نیاز انسان برای ورود به قلمروهای جدید است، برای همین انسان همواره به دنبال تغییر قالب ها و فرار از کلیشه هاست. درهم آمیختگی اجتماعی باعث می شود جامعه به سمت یکدست شدن در سبک پوشش، مدل آرایش، سلیقه و طرز رفتار برود.

نکته: نوجوان یا جوان به خاطر نداشتن اعتماد به نفس و مهارت ابراز وجود مناسب در زمینه های گوناگون تحصیلی، شغلی و خانوادگی می کوشد ازطریق مد، خود را به دیگران نشان بدهد

وی می افزاید: در فضای مد انسان به دنبال این است که شکل ظاهری را تغییر داده و از آنجا که این تغییر به مرور او را دلزده می کند، بسرعت به دنبال اشکال ظاهری جدید می رود، چنانچه این ظواهر نوین به شکل صحیح و در قالب فرهنگ ملی ـ مذهبی جامعه در اختیار قرار نگیرد، فرد یا آنها را خلق می کند یا آنها را از دیگران یا سایر جوامع تقلید می کند. در واقع حس تنوع طلبی و کشش افراد به سمت ابداع و تغییر و تجربه باعث ایجاد مد می شود.

هراتی، مدگرایی را به طور مطلق رد نمی کند و از سویی پذیرش کامل و بی چون و چرای آن را نیز عاقلانه نمی داند.

وی معتقد است: میانه روی در مدگرایی و مراقب بودن بر هماهنگی آن با فرهنگ و مذهب و ملیت خویش و به نوعی انطباق فرهنگی، مناسب ترین راه برخورد با آن است و این تعادل راهی است که جوامع سالم به سمت مد و مدگرایی می روند.

● علل و انگیزه های روانشناختی مدگرایی

در میان اقشار جامعه، نوجوانان و جوانان به علت آمادگی برای کسب هویت، استقلال و شخصیت بیش از همه به مدگرایی اهمیت می دهند. هراتی توجه به مد و اهمیت دادن به لباس و آرایش را ازجمله ویژگی های دوران نوجوانی می داند و می گوید: در این سن، نوجوان اهمیت خاصی به ظاهر خود می دهد، همچنین به پوشیدن لباس هایی علاقه مند است که در میان همسالان خود محبوبیت دارد یا از الگوهای زمانش ـ که ممکن است هنرپیشه یا یکی از افراد سرشناس جامعه خود یا کشورهای خارجی باشد ـ پیروی می کند و جالب این است که با تغییر مد علاقه اش به مد قبلی نیز تغییر می کند. این ویژگی نگران کننده نیست و با افزایش سن نوجوان و تغییر و تحولات هورمونی و گذر از این مرحله کاهش یافته و به جنبه های دیگری از زندگی خویش اهمیت می دهد. اما بعضی مواقع مدگرایی در جوانان و حتی افراد بزرگسال جامعه که از دوره نوجوانی گذشته اند، رخ می دهد.

● یک دلخوشی ساده

یک دختر دانشجوی ۲۵ ساله، انگیزه اش از مدگرایی را نداشتن شادی و تفریح بیان می کند و می گوید: می دانم که مدگرایی یک نوع تقلید است، اما به خاطر دلخوشی و این که زنگ تفریحی در زندگی ام وجود داشته باشد به آن اهمیت می دهم و مایلم این دلخوشی و مشغولیت از این طریق ادامه پیدا کند و از این بابت اصلا نگران نیستم.

پسر ۲۸ ساله شاغلی که تا مقطع لیسانس درس خوانده و بتازگی هم با دختر مورد علاقه اش نامزد شده، با طرفداری از مد موافق است و نظرش را این گونه بیان می کند: به نظرم مدگرایی مشکلی ایجاد نمی کند بلکه باعث تنوع و دوری از یکنواختی زندگی می شود. بشدت طرفدار مد هستم و از این نظر ابراز ناراحتی نمی کنم خصوصا در آرایش و لباس ظاهری به نظرم مساله ساز نیست.

او حتی یکی از دلایل انتخاب نامزدش را هم تفاهم در مدگرایی می داند: «ما هر دو علاوه بر داشتن مشترکات اخلاقی، به ظاهر و تیپ خیلی اهمیت می دهیم و مدگرا هستیم.»

● انگیزه ای برای زندگی

دختر ۲۴ ساله ای که برای خرید مانتو به میدان هفت تیر آمده و در یکی از دانشگاه های دولتی درس می خواند هم نظر مثبتی راجع به مد دارد. وی معتقد است مدگرایی به انسان انگیزه می دهد و باعث افزایش کیفیت زندگی و شادکامی می شود. همکلاسی اش نیز که او را برای خرید همراهی کرده نظر مشابهی دارد و مدگرایی را باعث تقویت حس شادی و نشاط در افراد بویژه زنان می داند و معتقد است پیروی از مد این انگیزه را به زنان می دهد که بیشتر به خودشان اهمیت بدهند.

در این میان نیز افرادی هستند که هیچ مخالفتی با تنوع طلبی ابراز نمی کنند، اما نظر مثبتی هم در مورد پدیده مد ندارند. یکی از آنها دختر ۲۸ ساله ای است که برای خرید لباس به خیابانی در شمال تهران آمده است. فوق لیسانس معماری دارد و تازه هم ازدواج کرده است.

او می گوید: لباس نشانه شخصیت هر فردی است. قبل از این که حتی دهانش را باز کند شما از نوع پوشش و آرایش او می توانید حدس بزنید که او چطور فکر می کند. او که برای مدتی هم در آلمان زندگی کرده، معتقد است شیک پوشی با مدپوشی فرق دارد.

به نظر او هر لباس یا هر آرایشی که مد می شود زیبا نیست و حتی گاهی باعث جلف به نظر آمدن افراد می شود و شخصیت آنها را زیر سوال می برد.

به اعتقاد او، مد جایگاه واقعی خودش را در میان جوانان پیدا نکرده است و گاهی جوان ها لباس هایی را می پوشند و سر و وضعی برای خودشان درست می کنند که یک شهروند اروپایی با طرز تفکر سالم امکان ندارد این کار را انجام دهد.

● نبود اعتماد به نفس

براستی چرا برخی از جوانان از مدگرایی دفاع می کنند؟ سعیده سادات هراتی که در مرکز جامع مشاوره سازمان بهزیستی به عنوان مشاور مشغول به کار است، درباره انگیزه و زمینه های روانشناختی مد در بین نوجوانان و جوانان چنین نظری دارد: میل به دیده شدن توسط دیگران در تمام انسان ها تا حدی به صورت نسبی وجود دارد، اما گاه این خصلت و ویژگی به صورت نوعی خودنمایی بروز می کند.

نوجوان یا جوان به خاطر نداشتن اعتماد به نفس و مهارت ابراز وجود مناسب در زمینه های گوناگون تحصیلی، شغلی و خانوادگی می کوشد از طریق مد، خود را به دیگران نشان بدهد و همین اقدام میزان اضطراب او را که ناشی از ضعف مهارت های مناسب در زمینه های گوناگون است، کاهش می دهد و این کاهش اضطراب برای او فعلا به این طریق لذت بخش است.

هراتی همچنین میل به پیروی از همسالان، گروه دوستان، مطابقت دادن خود با آنها از طریق هماهنگی در مد، ابراز شادی و تخلیه هیجانات فردی و داشتن رفاه مالی را از دیگر علل مدگرایی در جوانان می داند و معتقد است: گاهی پیروی از مد نقش مهمی در روابط اجتماعی و این که از سوی دیگران چگونه مورد ارزیابی قرار گیرد، ایفا می کند. حتی عده ای هم هستند که هیچ دلیل خاصی برای تبعیت از مد ندارند و فقط به خاطر این که این پدیده در جامعه رواج پیدا کرده از آن استقبال می کنند و می خواهند جایی میان همسالان خود باز کنند.

به اعتقاد وی، پیروی از مد و تاکید روی آن می تواند گاه واکنش ستیزه جویانه و خشمناک نسبت به مسائل و موضوعاتی باشد که یا در چارچوب خانواده می گذرد مثلا مقابله با پدر و مادر یا نوعی لجبازی و دهن کجی به آنها و حس انتقام باشد. فرد خشم نهفته خود را از مخالفت با پیروی از مد و جنبه های مختلف آن ابراز می دارد.

از آنجا که گرایش به مد بیانگر نوعی تجدیدنظرخواهی و در واقع تلاش در جهت نوکردن و تغییر در مسائل مختلف ظاهری زندگی است و ریشه در میل فطری انسان به زیبایی و زیباترشدن دارد و نقشی مهم در پویایی و سرزندگی افراد ایفا می کند، باید کوشید تا طراحی لباس و مد در ایران متناسب با خرده فرهنگ های ایرانی و ذائقه فرهنگی کشور حرکت کند که البته نقش زیرساختی خانواده ها در جهت رشد و اعتلای فکری و فرهنگی نوجوانان و جوانان در عرصه مد در این میان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

هراتی با مهم دانستن نقش خانواده در اصلاح الگوی رفتاری و اجتماعی جوانان می گوید: بد نیست پدر و مادر، خود درباره مد و نوآوری لباس و الگوها با فرزند خود صحبت کنند و اطلاعات لازم را به او بدهند. اصرار نداشته باشند هر چیز که خودشان می پسندند جوان هم بپسندد و او را در انتخاب آزاد بگذارند. با در نظرگرفتن بودجه خانواده مقدار پول مشخصی را برای او قرار دهند. زمینه ارتباط جوان با دوستانش را فراهم کنند و از طریق غیرمستقیم، بر روابط وی با دوستانش نظارت داشته باشند. در مقابل مدگرایی او، از وی انتقاد نکنند و او را مسخره نکنند چون باعث می شود جوان با حالت تدافعی برخورد کند و مشکلات و تنش در خانواده افزایش یابد. گاه تنش ها و محیط نامناسب خانواده و عدم ارتباط صحیح وعاطفی با جوان باعث گرویدن او به پدیده مدگرایی می شود.

ایجاد رابطه صمیمی با جوان و تشریک مساعی کردن با او در انتخاب ها و تصمیم گیری ها به او حس اهمیت می دهد و او را به عنوان فردی مسوول در خانواده مطرح می کند. والدین فراموش نکنند ارتباطات در خانواده از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اگر ریشه های اعتماد به نفس را از دوران کودکی در فرزندشان تقویت کنند مدگرایی کمتر در جوان و به شکل منفی بروز خواهد کرد.