زندگی پس از رسوایی!

گاهی در روند یک زندگی عادی و آبرومند، اتفاقی می‌افتد که نتیجه طبیعی‌اش رسوایی است. سوال اصلی گفتگوی این هفته ما این است که رسوایی از نظر اجتماعی چه جایگاه و مفهومی دارد و فرد بعد از رسوایی چگونه می‌تواند به زندگی عادی برگردد؟ در این‌باره گفتگویی با دکتر سیدحسن علم‌الهدی، جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد انجام داده‌ایم که آن را پیش‌رو دارید…
آقای دکتر! اصولا رسوایی از نظر شما به‌عنوان یک روانپزشک چه تعریفی دارد؟
رسوایی، محصول و نتیجه اقداماتی است که فرد علیه هنجارها، ارزش‌ها، اصول اخلاقی و یا معیارهای دینی مرتکب می‌شود و در نتیجه این اقدامات، وی زیر سوال می‌رود و افشا می‌شود. رسوایی در همه زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، حزبی، جنسی، خانوادگی و در حقیقت هر جایی که نوعی ارتباط وجود دارد، صورت می‌گیرد و طبعا کم و زیاد و شدت و ضعف متفاوتی دارد. مثلا در اکثر مواقع رابطه آزادانه دختر و پسر در کشور ما نوعی رسوایی اجتماعی و خانوادگی است اما در کشورهای غربی امری عادی و پذیرفته تلقی می‌شود. حتی ممکن است مساله‌ای در غرب کشور ایجاد رسوایی کند اما در شرق با هنجارهای اجتماعی پذیرفته شده باشد البته گاهی بعضی از رسوایی‌ها بسیار هنجارشکن هستند و مشکلاتی جدی برای فرد، جامعه و سیستم به وجود می‌آورند. به عنوان مثال، رسوایی یک مدیر دولتی، یک سیاستمدار و یا فردی که در بخش اقتصادی کشور فعالیت دارد با رسوایی پسر جوانی که رابطه جنسی را با یک دختر برقرار می‌کند، بسیار متفاوت است اما باید این موضوع را بررسی کرد که یک رسوایی چه‌قدر در جامعه اختلال ایجاد می‌کند.

گاهی در روند یک زندگی عادی و آبرومند، اتفاقی می‌افتد که نتیجه طبیعی‌اش رسوایی است. سوال اصلی گفتگوی این هفته ما این است که رسوایی از نظر اجتماعی چه جایگاه و مفهومی دارد و فرد بعد از رسوایی چگونه می‌تواند به زندگی عادی برگردد؟ در این‌باره گفتگویی با دکتر سیدحسن علم‌الهدی، جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد انجام داده‌ایم که آن را پیش‌رو دارید…

آقای دکتر! اصولا رسوایی از نظر شما به‌عنوان یک روانپزشک چه تعریفی دارد؟
رسوایی، محصول و نتیجه اقداماتی است که فرد علیه هنجارها، ارزش‌ها، اصول اخلاقی و یا معیارهای دینی مرتکب می‌شود و در نتیجه این اقدامات، وی زیر سوال می‌رود و افشا می‌شود. رسوایی در همه زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، حزبی، جنسی، خانوادگی و در حقیقت هر جایی که نوعی ارتباط وجود دارد، صورت می‌گیرد و طبعا کم و زیاد و شدت و ضعف متفاوتی دارد. مثلا در اکثر مواقع رابطه آزادانه دختر و پسر در کشور ما نوعی رسوایی اجتماعی و خانوادگی است اما در کشورهای غربی امری عادی و پذیرفته تلقی می‌شود. حتی ممکن است مساله‌ای در غرب کشور ایجاد رسوایی کند اما در شرق با هنجارهای اجتماعی پذیرفته شده باشد البته گاهی بعضی از رسوایی‌ها بسیار هنجارشکن هستند و مشکلاتی جدی برای فرد، جامعه و سیستم به وجود می‌آورند. به عنوان مثال، رسوایی یک مدیر دولتی، یک سیاستمدار و یا فردی که در بخش اقتصادی کشور فعالیت دارد با رسوایی پسر جوانی که رابطه جنسی را با یک دختر برقرار می‌کند، بسیار متفاوت است اما باید این موضوع را بررسی کرد که یک رسوایی چه‌قدر در جامعه اختلال ایجاد می‌کند.
 
یعنی رسوایی‌ها با توجه به هنجارهای جامعه تعریف می‌شوند؟
بله، ولی همیشه این‌طور نیست زیرا بعضی از رسوایی‌ها مثلا رسوایی‌های مالی و اقتصادی در همه کشورها مشترک است و واکنش‌های جدی به همراه دارد. نکته مهم این است که به هر حال وقتی بحث رسوایی مطرح می‌شود، یعنی افشای اسرار رخ داده است. در مرحله اول فردی که برخلاف هنجارهای اجتماعی دست به اقدامی زده درصدد آن است که اقدام را مخفی نگه دارد زیرا با حیثیت و آبروی وی ارتباطی مستقیم دارد اما اگر به هر دلیلی این اسرار فردی فاش شود نوعی رسوایی پدید می‌آید که البته این رسوایی نتیجه اقدامات، انتخاب‌ها و تصمیمات خود فرد است. حتی گاهی یک دروغ موجب ایجاد یک رسوایی بزرگ می‌شود.

و چگونه این فرد رسوا شده باید با شرایط موجود کنار بیاید؟
به نظر من این موضوع به جایگاه فرد و ضریب نفوذ رسوایی بستگی دارد چرا که ضربه‌پذیری افراد بر اساس جایگاه و شأن اجتماعی، سیاسی، خانوادگی، اقتصادی و… متفاوت است و شما نمی‌توانید رسوایی و میزان ضربه‌پذیری یک فرد شناخته شده و مطرح در جامعه را با رسوایی یک فرد گمنام و عادی مقایسه کنید. یک فرد عادی بعد از رسوایی دچار نوعی ضربه و آسیب جدی و حتی شوک روحی، روانی و جسمی می‌شود مگر اینکه اختلال شخصیتی داشته باشد. فرد باید از این دید نگاه کند که در هر صورت این رسوایی اتفاق افتاده است، پس باید واقعیت را بپذیرد و خود را با شرایط موجود تطبیق دهد و سازگار کند. فرد باید این ایده را داشته باشد که به هر حال باید زندگی را ادامه دهد و حوادث، توفان و سونامی بعد از رسوایی بالاخره فروکش می‌کند، پس باید بر شرایط غلبه کند و سهم و مجازات تعیین شده را بپذیرد و بداند که این عکس‌العمل‌ها نتیجه اعمال، رفتار و انتخاب‌های خود او بوده است. فرد رسوا شده مجبور است که خطاهای خود را بپذیرد و در جهت جبران آنها پیش رود و از مشاوره و کمک دیگران استفاده کند و شکست‌ها و نقاط منفی را به عنوان تصحیح‌کننده راه آینده قرار دهد و در حقیقت از خطاها عبرت بگیرد تا تصمیمات بعدی را بر مبنای عقل و منطق و نه بر اساس احساسات و هیجانات گذرا اتخاذ کند. در بسیاری از مواقع فرد می‌خواهد رسوایی پیش آمده را جبران کند اما رسوایی‌های بیشتری را به وجود می‌آورد. مثلا برای اثبات دروغی که گفته، مجبور است دروغ‌های بیشتری بگوید و اینجا است که رسوایی کمپلکس رخ می‌دهد.

جامعه باید با این فرد رسوا شده چگونه برخورد کند؟
خانواده و جامعه در عین اینکه مجازاتی را برای این فرد رسوا شده و خطاکار در نظر می‌گیرند، نباید راه برگشتن و اصلاح امور اشتباه را برای فرد از بین ببرند و اگر فردی مرتکب اقدامی شده که برخلاف هنجارهای از پیش تعیین شده است، نباید از جامعه طرد شود. هرچند که در ظاهر فرد پس از رسوا شدن سعی بر توجیه کارهای خود دارد اما در باطن دچار یک خودپنداری منفی می‌شود و اطرافیان باید سعی کنند تا این خود پنداری مثبت شود. در حقیقت این رسوایی و افشا شدن بزرگ‌ترین مجازات برای فرد است اما به هر حال باید به فرد رسوا شده فرصت جبران داد. شاید واقعا پشیمان شده و قصد جبران داشته باشد.