به بهانه زادروز پرویز پرستویی : مرد موقعیت ها

کارنامه پربار پرویز پرستویی دو وضعیت متفاوت را فراروی سینمایی نویسان قرار می دهد. در وجه اول، مسیر تحلیل جاذبه ها و شاخصه های بازیگری وی که سیکل متنوعی دارد کار را ساده تر جلوه می کند اما در وجه دوم، تعدد نقشآفرینی های این بازیگر وظیفه سنگینی را بر قلم سینمایی نویسان دیکته می کند تا حق مطلب را درباره هنر فنی اش ادا کنیم. در مطالب صفحه این هفته به مناسبت زادروز پرستویی ۵ نقش آفرینی برجسته وی در لیلی با من است، آژانس شیشه ای، مومیایی ۳، مارمولک و بید مجنون را بررسی می کنیم.
الف) صادق مشکینی لیلی با من است
در میان کاراکترهای سینمای دفاع مقدس، آنچه نقشی چون صادق مشکینی را به یک نمونه منحصر به فرد بدل ساخته است، جدای از الگوی روایی بکر و تجربه نشده فیلم، باید در نوع بازی و اجرای پرستویی جستجو کرد; بازیگری که اگرچه به واسطه هنرنمایی در آثاری چون “رعنا” و “آپارتمان” به نامی برجسته در تلویزیون تبدیل شده بود اما بی شک ایفای نقش صادق مشکینی با آن وجه جذاب از برقراری رابطه با خدا یا تظاهر به شجاعتی که صادق را در دو موقعیت تمایل به حضور در جبهه در وجهی ظاهری و زمینه چینی جهت فرار از جنگ و بازی با تقدیر در بعدی درونی قرار می داد هنر فنی پرستویی در نمایش متوازن هر دو این موقعیت های حسی را که به خوبی در لحظه های جبهه فیلم منعکس است بر همگان ثابت کرد.
ب) حاج کاظم آژانس شیشه ای
در مطلبی پیرامون بررسی کارنامه هنری پرویز پرستویی، وی را با لفظ “فریاد آرمان های ایران” مورد نظر قرار دادم

کارنامه پربار پرویز پرستویی دو وضعیت متفاوت را فراروی سینمایی نویسان قرار می دهد. در وجه اول، مسیر تحلیل جاذبه ها و شاخصه های بازیگری وی که سیکل متنوعی دارد کار را ساده تر جلوه می کند اما در وجه دوم، تعدد نقشآفرینی های این بازیگر وظیفه سنگینی را بر قلم سینمایی نویسان دیکته می کند تا حق مطلب را درباره هنر فنی اش ادا کنیم. در مطالب صفحه این هفته به مناسبت زادروز پرستویی ۵ نقش آفرینی برجسته وی در لیلی با من است، آژانس شیشه ای، مومیایی ۳، مارمولک و بید مجنون را بررسی می کنیم.
الف) صادق مشکینی لیلی با من است
در میان کاراکترهای سینمای دفاع مقدس، آنچه نقشی چون صادق مشکینی را به یک نمونه منحصر به فرد بدل ساخته است، جدای از الگوی روایی بکر و تجربه نشده فیلم، باید در نوع بازی و اجرای پرستویی جستجو کرد; بازیگری که اگرچه به واسطه هنرنمایی در آثاری چون “رعنا” و “آپارتمان” به نامی برجسته در تلویزیون تبدیل شده بود اما بی شک ایفای نقش صادق مشکینی با آن وجه جذاب از برقراری رابطه با خدا یا تظاهر به شجاعتی که صادق را در دو موقعیت تمایل به حضور در جبهه در وجهی ظاهری و زمینه چینی جهت فرار از جنگ و بازی با تقدیر در بعدی درونی قرار می داد هنر فنی پرستویی در نمایش متوازن هر دو این موقعیت های حسی را که به خوبی در لحظه های جبهه فیلم منعکس است بر همگان ثابت کرد.
ب) حاج کاظم آژانس شیشه ای
در مطلبی پیرامون بررسی کارنامه هنری پرویز پرستویی، وی را با لفظ “فریاد آرمان های ایران” مورد نظر قرار دادم که در همان برهه با توجه به نقشآفرینی های این بازیگر در “رعنا” و “آپارتمان” و مجموعه بازی هایی که در درام های اوایل انقلاب در نقش آدم های انقلابی با گرایشات مذهبی به انجام می رساند، این لقب با شمایل هنریش تطابق کاملی می یافت.
اما آنچه این هنرمند را تحت قالب یک آرمانگرا در تفکر اجتماعی نهادینه کرد بازی ماندگار وی در نقش حاج کاظم بود; نقشی که به علت فوران حسی و تکنیکی در سکانس گروگانگیری در آژانس هواپیمایی، سرفصلی جدید در سینمای ایران به شمارمی رفت و پرستویی به خوبی حس سرخوردگی فرمانده آرمانگرای دوران جنگ را در مواجهه با واقعیات روز بازتاب داد.
به واقع حاج کاظم فرصتی طلایی برای بازیگر مطرحی چون پرستویی بود تا به خوبی در قالب متن تصویری اثر مسیر تغییر حالات و رفتار این فرمانده جنگ را از آرامش درونی اوایل فیلم به سمت و سوی انفجار و طغیان حاصل از زیرسوال رفتن تمامی ارزش های درونی شده اش به مخاطب عرضه کند و بی شک صحنه مرور تاریخ انقلاب و جنگ در مقام یک راوی و نیز دوئل کلامی وی و رضا کیانیان در تحلیل جغرافیای مفهومی جنگ و کلیدواژه های آن دوران، هنوز هم طلایی ترین سکانس سینمای دفاع مقدس به شمار می رود.
پ) سروان قربانی مومیایی۳
ایفای نقش سروان حواس پرت و البته وظیفه شناس در کمدی موقعیت ناب و برجسته ای چون “مومیایی۳” باز هم از توانایی های بازیگری پرده برداشت که در هنرنمایی های گذشته اش به خوبی از پتانسیل های درونی و برونی جهت پالایش و غربال کاراکتر بهره گرفته بود و از اینرو بازی با نگاه، بیان و اندام منطبق بر حسی کارآگاه گجتی و به ویژه در سکانس های رویارویی با مهتاب کرامتی و همراهی با رامبد جوان برای نفوذ به مخفیگاه ربایندگان مومیایی به زیبایی و بسیار باورپذیر توسط پرستویی اجرا شد و آن جدیت و پشتکار در انجام ماموریت که به دلیل تناقض با ماهیت صحنه و خرابکاری های سروان قربانی، وجهی کمیک به شاخص های رفتاری کاراکتر می بخشید، پرویز پرستویی را به عنوان هنرمندی توانا در ایفای نقش های متنوع ، جلوه گر ساخت.
ت) رضا مثقالی مارمولک
فیلم “مارمولک” در زمان خود دچار یک بدفهمی موضوعی شد و به زعم برخی با وهن روحانیت و تکثر اندیشه پلورالیسم دینی، سعی داشته تا بنیان تفکر اعتقادی جامعه را سست کند که اگر منصفانه به این اثر بنگریم با فیلمی روبه رو می شویم . اما با درونمایه فلسفی خود، به مرزهای خداشناسی و خودشناسی اشاراتی تصویری دارد و از این دریچه خدایی را به جامعه عرضه می کند که صمیمی ترین دوست آدمی است و با هر انسان مطابق با بعد تفکرش روبه رو می شود و جلوه ربوبی خود را منطبق برنگاه هر فرد به او می نمایاند و از این زاویه بود که فیلم به عرصه قدرت نمایی پیمان قاسم خانی در خلق دیالوگ های کمدی چند وجهی و نیز شاهکار اجرایی پرستویی در مقام خورشید تابان بازیگری سینمای ایران تبدیل شد.
به واقع تجربه غریب ایفای کاراکتر رضا مثقالی، چنان تصویر تابناکی از بازیگر شاخص سینمای ایران بر پرده نقره ای بازنمایی کرد که مخاطب آن وجه قدرتمندانه در اجرای نقش های درام در آثاری چون”رعنا”، “آپارتمان”، “آژانس شیشه ای”، “روبان قرمز”، “موج مرده” و “خاک سرخ” را به کناری نهاد و با دیالوگ های روان اداشده توسط پرستویی یکی از ماندگارترین کاراکترهای دهه ۸۰ را در حافظه دیداری خود به ثبت رساند.
پرستویی در این نقش آفرینی ممتاز به خوبی فاصله گذاری حسی در ایفای دوکاراکتر رضا مثقالی به عنوان یک دزد سابقه دار و حاج آقا احمدی را رعایت می کند; از این وجه، رضا مثقالی فرورفته در لباس روحانیت اگرچه از این پوشش جهت فرار از قانون بهره می برد اما تقدس و وجهه بالای معنوی چنین جایگاهی، چنان برای رضا تکان دهنده است که به مرور با شرایط جدید مانوس شده و آداب اصلی چنین کاری را که در ابتدا با آن قرابتی نداشت در تمامی وجوه رفتاری و گفتاری اش مسلط می سازد و البته آنچه هنر فنی پرستویی را در این نقش به اثبات می رساند سبکی رفتاری گفتاری است که برای مخاطب جاذبه بالایی دارد.
پرستویی از تنظیم نت آوایی بیان به عنوان یک شناسه در اجرای نقش حاجی احمدی بهره می برد و البته قرار گرفتن رضا مثقالی در برخی موقعیت ها چنان حساب شده صورت می گیرد که گاه در ادای لفظ بر مبنای شمایل یک روحانی تناقضی چند حسی را بر قالب آوایی نقش مسلط می کند و به واقع با نمایش خود حقیقی اش و تناقضاتی که میان رفتارهای قاعده مند و اخلاقی یک روحانی وارسته با آداب رفتاری و گویشی رضا مثقالی وجود دارد صحنه های کمدی نابی را می پروراند. از منظری دیگر سینمای ایران یکی از ماندگارترین نقش های خود در شمایل روحانیت را از فیلمی هدیه گرفت که در روایت اثر و حقیقت درونی نقش دارای چنین وجهی نبود.
در برآیندی کلی پرویز پرستویی در شرایطی با نقش برجسته صادق مشکینی در”لیلی با من است” به سطح اول بازیگری درسینمای ایران رسید که پیش از آن با نقش آفرینی در آثاری چون “شکار”، ” سازمان ۴” و “رعنا” و نیز جان بخشی به کاراکتر محمدبن ابی بکر در مجموعه “امام علی (ع)” و جواد کولی در “آدم برفی” زمینه های مناسب برای رونمایی از توانایی های حسی و تکنیکی اش را در باروری نقش های گوناگون به وجود آورده بود و از این رو درخشش خیره کننده در ابر نقش حاج کاظم در “آژانس شیشه ای” آغازی بر راه نوین و مسیر درخشان بازیگری به شمار می رفت که در نقشآفرینی های خود در سینمای جنگ و در آثاری چون “روبان قرمز”، “موج مرده”، “به نام پدر”، “خاک سرخ” و “پاداش سکوت” متهم به کلیشه آفرینی حاج کاظم در قاب هنر شده اما ایفای نقش کمدی دووجهی در قالب شخصیت هایی چون خسرو پذیرش و فرهاد جم در فیلم “مرد عوضی” از قابلیت های والایش در بازیگری حکایت دارد. پرستویی در نقش سروان قربانی فیلم “مومیایی۳” نیز از کمدی اندام به درستی بهره برد و به اجرایی استادانه در صحنه های کمیک فیلم رسید که به ویژه نمایش غلوآمیز رفتار و گفتار جهت بازتابش صفت درونی کاراکتر به خوبی توسط پرستویی به مرحله خلق هنری رسید و اینگونه بود که در مسیر متداوم درخشش در بازیگری به خلق ماهرانه تیپ هایی چون قصاب، راننده تاکسی، میوه فروش و بقال در اثر بحث انگیز “کتاب قانون” و ایفای کاراکتر رحمان توانا در همین فیلم رسید که هنر بی پایانش را در منظر دید جامعه قرار داد.
به واقع پرستویی در کنار اجراهای منحصر به فردی که در سینمای کمدی، اجتماعی و دفاع مقدس داشته، قدرت بازیگری اش در مثلث هنری صادق مشکینی حاج کاظم و رضا مثقالی را در آثاری پرورانیده که با ساختار جسورانه از منظر جریان سازی و تاثیرگذاری بر تفکر مخاطب نمونه هایی مثالی در سینمای پس از انقلاب اسلامی به شمار می روند.
      نویسنده : نیما بهدادی مهر 
    روزنامه مردم سالاری